آزمایشگاه ذهن آزمایشهای ذهنی در علوم طبیعی

آزمایشگاه ذهن آزمایشهای ذهنی در علوم طبیعی

دانشمندان چگونه به تئوری های علمی رسیده اند و آن را مورد آزمایش قرار می دهند؟ تئوری های علمی چگونه به تور می افتند و توجیه و تبیین آنها به چه نحو است؟ آیا شان توجیه تئوری ها آنچنان که کارل پوپر قائل است، قابل دفاع است یا آنچنان که برخی دیگر می انگارند، این چگونگی پیدایی تئوری های علمی است که از اهمیت بالایی برخوردار بوده و موضوعی مستقل را در جنب موضوعات فلسفی به خود اختصاص می دهد؟ آیا اساسا تئوری های علمی بحثی معرفت شناختی را در میان می نهد و یا نگاهی جامعه شناختی را طلب می کند؟ کارکرد آزمایش های ذهنی چیست؟ آزمایش های ذهنی چه فعالیتی را در جهش شهودهای فلسفی ما انجام می دهد و چگونه دسترسی معرفتی ما را به جهان پیرامون فراهم می آورد؟ و پرسش هایی از این دست بابی مستقل را در فلسفه علم به خود اختصاص می دهد که برای پژوهندگان دانش فلسفه حائز اهمیت است.

کتاب «آزمایشگاه ذهن» نوشته جیمز براون، فیلسوف علم کانادایی، نگاهی جامعه شناختی را به تئوری های علمی می افکند. آزمایش های ذهنی یا فکری از آن دسته ابزار فلسفه ورزی است که فیلسوفان در شاخه های مختلف می توانند از طریق آن استدلالات خود را پیش برند. پرواضح است که آزمایش های ذهنی خود به تنهایی استدلال نیستند بلکه می توانند مقدمات یک استدلال محسوب شوند. به گفته دنیل دنت، فیلسوف ذهن آمریکایی، آزمایش های ذهنی سبب می شوند تا شهودهای فلسفی ما جهش کند و محتوای آزمایش ذهنی مورد نظر را بپذیریم.

مهمترین کاری که این اثر تخصصی (آزمایشگاه ذهن) انجام می دهد تلاشی است در جهت ارائه یک تفسیر عقل گرایانه (مدرن) از علم. نویسنده با اعتراف به اینکه نوشته های کمی درباره موضوع آزمایش های ذهنی وجود دارد، در مقدمه کتاب می نویسد: «افراد اغلب اصطلاح «آزمایش های ذهنی» را به کار می برند، ولی بندرت کسی پیدا می شود که درباره آن جدی بیندیشد (یا حداقل به طور موسع درباره آن بنویسد). ... این وضعیت رقت آور باید از بنیاد تغییر کند.» جیمز براون از آنجا که در این اثر هیچ تعریفی از آزمایش ذهنی نداشته تا از آن استفاده کند، ناگزیر از توضیح موارد بسیار بوده است و موضوع بحث را با ذکر چند مثال درباره آزمایش ذهنی مطرح می کند.

از آثار دیگر این نویسنده که هم اکنون کرسی استاد فلسفه علم در دانشگاه تورنتو را عهده دار است، می توان به فلسفه ریاضی، امر عقلانی و امر اجتماعی و چه کسی در علم قانون گذاری می کند؟ اشاره کرد.

حسین دباغ، سرویراستار و یکی از مترجمین این اثر، دکترای فلسفه اخلاق را با گرایش روانشناسی اخلاق و اعصاب در دانشگاه های ردینگ و آکسفورد انگلستان گذرانده است. «مجاز در حقیقت: ورود استعاره ها در علم» از دیگر آثار حسین دباغ به شمار می آید. وی همچنین ترجمه کتاب «هیوم برای مبتدیان» را نیز در دست چاپ دارد.
مترجمان این کتاب متعدد بوده و عمدتا دانشجویان فلسفه دانشگاه شهید بهشتی هستند که هریک ترجمه فصلی از کتاب را عهده دار شده اند. مترجمان جملگی از دانشجویان مرحوم استاد علوی نیا بوده اند که به توصیه او مبادرت به ترجمه این کتاب ورزیده اند. کتاب از شش فصل تشکیل شده و عناوین فصل های آن عبارتند از: نمونه هایی از آزمایشگاه ذهن، ساختار آزمایش های ذهنی، تفکر ریاضیاتی، ادراک قوانین طبیعت، برچسب تحقیق گرایی آینشتاین، مکانیک کوانتومی: تعبیری افلاطونی.