سرمایه اجتماعی و وضعیت آن در ایران

سرمایه اجتماعی و وضعیت آن در ایران

در این کتب آمده است که انسان به طور ذاتی در تعامل و تقابل با دیگران نیازهای خود را برطرف ساخته و گذران امور می‌کند. اثرات این کنش‌های متقابل و نقش آنها تا اندازه‌ای است که حذف آنها زندگی را غیرممکن می‌سازد. در این میان دانشمندان علوم اجتماعی با نگرشی کنجکاوانه در جوامع، به شناسایی این کنش‌ها پرداخته و به مجموع عواملی پی بردند که آن را سرمایه اجتماعی نامیده‌اند. سرمایه اجتماعی واژه‌ای است که در سال‌های اخیر وارد حوزة علوم اجتماعی و اقتصاد شده و از این منظر دریچة تازه‌ای را در تحلیل و علت‌یابی مسائل اجتماعی و اقتصادی گشوده است. در این زمینه مطالعات وسیعی توسط صاحب‌نظران و دانشمندان این علوم صورت گرفته و نظریه‌پردازانی همچون جین جاکوب (1961)، جیمز کلمن (1966)، گلن لوری (1970)، بن پرات (1980)، ویلیامسن (1981)، بیکر (1983) و فرانسیس فوکویاما (1990) تعاریف متعددی را از سرمایه اجتماعی ارائه کرده‌اند.
به طور کلی مفهوم سرمایه اجتماعی دربرگیرندة مفاهیمی همچون اعتماد، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا یک جامعه است که نظام هدفمندی را شکل می‌دهد و آنها را به سوی دستیابی به هدفی ارزشمند هدایت می‌کند؛ ازاین‌رو شناخت عوامل مؤثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی می‌تواند جوامع را در گسترش ابعاد سرمایه اجتماعی یاری کرده و موجب افزایش عملکرد اجتماعی و اقتصادی افراد در جوامع شود. سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه‌های رشد و پیشرفت به طور عام و توسعه اجتماعی به طور خاص مورد توجه جدی حوزه‌های پژوهش علوم اجتماعی برای سنجش کیفیت تعاملات اجتماعی بوده است. اعتماد، هنجارها، شبکه‌ها و منابع، سازندة عناصر سرمایه اجتماعی هستند که در نهایت به ساختاری از روابط کنشگران می‌انجامد که باعث همبستگی و همکاری برای منافع متقابل، تسهیل روابط افراد و در نهایت دستیابی گروه به اهداف می‌شود.
مجموعه مقالات حاضر در دو بخش ادبیات موضوع و پژوهش‌ها از یک سو برای غنی کردن ابعاد نظری سرمایه اجتماعی و از طرف دیگر برای ارائه تصویری از وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران تهیه شده است. توجه پژوهش‌ها به زمینه‌ها، عوامل و موانع سرمایه اجتماعی در ایران می‌تواند راهگشای دیدگاه‌ها برای برخورد هرچه بهتر با این موضوع و ایجاد زمینه‌های فرآهم‌آورندة آن باشد.
بخش نخست کتاب به بررسی مفهوم سرمایه اجتماعی، ابعاد مختلف آن و ارتباط آن با مفاهیمی چون توسعه اقتصادی، حکمرانی خوب، امنیت ملی و حوزه عمومی اختصاص یافته است. این بخش مشتمل بر پنج مقاله است که اساساً تأملاتی نظری بر مفهوم سرمایه اجتماعی هستند. بخش دوم کتاب نیز در قالب پنج مقاله به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران پرداخته و بسترها، فرصت‌ها و تهدیدهای عملی را برای آن طرح می‌کند.