در خانه انسان شناسی فضای خانگی

در خانه انسان شناسی فضای خانگی

«با پیشرفت بی‌وقفه فناوری‌، نسل جدیدی از مبلمان و خانه‌‌ها زاده شده‌اند که با عنوان «هوشمند» شناخته می‌شوند و شبکه پیچیده‌ای را بین عناصر مختلفِ موجود در خانه و حتی کالبد آن ایجاد می‌کنند؛ شبکه‌ای که همه اجزای آن از فاصله‌های دور و نزدیک، به وسیله یک نرم‌افزار ساده و با استفاده از یک گوشی موبایل، مدیریت می‌شوند. این فناوری‌های جدید، امکانات بی‌سابقه‌ای را در آینده در پیش روی ما قرار داده و بسیاری از مفاهیم پیشینمان را متحول خواهند کرد. مثلا به پشتوانه این فناوری‌ها، درک سنتی‌ای که از دیوار داشتیم و می‌توانست برایمان نماد صلب بودن و ثبات باشد، دگرگون خواهد شد؛ دیوارهای آجری سخت ما می‌توانند جای خود را به سطوح متحرکی از جنس‌های دیگرگون و کاملا جدید بدهند که تنها با فشار دادن یک کلید، گویی از غیب ظاهر می‎‌شوند و فضا را به چندین فضای مجزای کوچک‌تر تقسیم می‌کنند و باز با اشاره‌ای دیگر می‌توانند محو شوند و یک بسط فضایی حیرت‌آور پدید آورند؛ انعطاف فضایی‌ای که مشابه آن را از جهاتی، در معماری سنتی‌مان داشتیم؛ آن‌جا که استانداردهای امروزی دیوار، هنوز معیار نشده بودند و درها می‌توانستند تشکیل دیوار بدهند. با این حال شاید تفاوت‌های این دو تیپ از انعطاف فضایی، بیش از شباهت‌های به ظاهر مختصرشان باشد».

نسل جدید خانه‌ها از راه می‌رسند و با این ارمغان فناورانه جدیدشان، روابط انسانی و معانی جهان را برای ما دگرگون می‌سازند؛ چنان‌چه لسلی وایت، انسان‌‎شناس امریکایی، در نظریه خودش ارتباط متقابل و البته سلسله‌مراتبی سه نظام فناورانه، اجتماعی و ایدئولوژیکی یا همان فرهنگی را توضیح می‌دهد. طبق تجربه، این فناوری‌های جدید، با فاصله زمانی نه چندان زیادی به ما می‌رسند و همان مسائل و پیچدگی‌هایی را ایجاد می‌کنند که در همه مصادیق دیگر «تاخر فرهنگی» داشته‌ایم؛ وقتی که جنبه‌های مادی فرهنگ، جدای از جنبه‌های غیرمادی آن و گاه حتی بدون آن، از مختصاتی به مختصات دیگر سفر می‌کنند.

این تجربه‌های جدید، در حالی به ما می‌رسند که هنوز مسائل حل‌نشده بسیاری از آخرین تغییر جدی در شیوه سکونتمان باقی است؛ زمانی که به جبر شرایطِ دشوار ناشی از جریان شهرنشینی سریع، یا از سر کنجکاوی و ولع داشتن تجربه‌های جدید و مدرن، خانه‌های شخصی متداول، به کنار رفته و آپارتمان‌هایی جایگزینشان شدند که در گذر زمان، به سمت هر چه کوچک‌تر شدن پیش می‌روند. آپارتمان‌هایی که هنوز برای بسیاری، بیش از آن‌که خواستنی و مطلوب باشند، جبر زمانه‌اند و از بسیاری جهات، ناسازگار با فرهنگ ما. قطعا مسئله، خو گرفتن به یک شکل جدید و دشواری تغییر زیبایی‌شناسی‌های سنتی نیست که شکل‌ها در گذر زمان تغییر می‌کنند و بخشی از پویایی زندگی و فرهنگ، حاصل همین است. مسئله، فرآیند پیچیده‌ای از گفت‌وگو و چانه‌زنی بین طراحان و سازندگان و قانون‌گذاران و واسطه‌ها و مصرف‌کنندگان فضاها و حتی مبلمان است که ظاهرا هنوز به نحوی شایسته در این‌جا شکل نگرفته است. مسئله، ضرورت انطباق هر موجود زنده‌ای با محیط خود، به هنگام تغییر آنست که بر اساس اصول بدیهی زیست‌شناسی، راز بقای گونه‌هاست.

ژوزف بلمن، نویسنده کتاب «شهرگذشته، شهر آینده» فرضیه‌ای را مطرح می‌کند که بر اساس آن، باید منتظر بازتولید اشکال مسکن گذشته، در خانه‌های آینده باشیم. او معتقد است عملکردهای مختلف خانه که با انقلاب صنعتی، بهبیرون واگذار شده بود، با انقلاب اطلاعاتی، دوباره به درون بازگردانده خواهند شد. بنابراین، به مسکنِ آینده، بارهای آموزشی، فراغتی، کاری و… افزوده خواهد شد.

اگر پیش‌بینی‌های بلمن درست باشد، در آینده‌ای نه چندان دور، آینده‌ای که الگوی خانه‌های آن را در همین نمونه‌های تبلیغاتیِ پیش‌تولیدشده و آزمایشگاهی می‌توانیم ببینیم، شاهد تحولات شگرفی در مهم‌ترین فضای پیرامونمان که همان خانه‌ها هستند، خواهیم بود؛ تحولاتی که در کنار دیگر جریان‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی، ما را وادار به حل مسائل بی‌شماری خواهند کرد. به این منظور، نیازمند حوزه‌های جدید مطالعاتی و روش‌های متفاوتی هستیم که فراتر از چارچوب‌های مشخص رشته‌ها و تخصص‌های دانشگاهی موجود هستند. قطعا در کنار ضرورت‌های عملیِ ناشی از بازسازی‌های پس از دو جنگ جهانی ویران‌گر، مواجه شدن با چنین مسائلی و تخیل کردن آینده فرهنگ و انسان و سکونت او بوده که اندیشمندان بسیاری را واداشته است تا در شکل‌گیری حوزه مطالعاتی جدید و بین‌رشته‌ای «انسان‌شناسی فضای خانگی»، مشارکت کنند. حوزه‌ای که بدون شک، این کتاب، یکی از مهم‌‎ترین بیانیه‌های آنست و رئوس مهم این رویکرد، روش‌ها، مسائل و متخصصان اصلی‌اش را به خوانندگان ایرانی معرفی می‌کند.