درآمدی بر فلسفه حق

درآمدی بر فلسفه حق

کتاب:درآمدی بر فلسفه حق

نویسنده:محمدحسین طالبی

انتشارات:پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

*کتاب درآمدی بر فلسفه حق حاوی مسائل گوناگونی در قلمرو دانش فلسفه حق است. دانش فلسفه حق دانشی میان رشته ای و نوپدید است که با علومی همچون فلسفه، حقوق، اخلاق و سیاست نسبتی مستقیم دارد. این دانش بنیادی ترین یافته ها را در زمینه حقوق انواع صاحبان حق در جهان معاصر در اختیار خواننده می گذارد.

پنج مسئله از مهمترین مسائل فلسفه حق در این کتاب تحلیل و بررسی شده است. ویژگی تقریبا انحصاری این نگارش آن است که نگارنده این پنج مسئله را با نگاه مقایسه ای میان آرای فیلسوفان حقوق و سیاست در غرب از یکسو و اندیشه فلسفی اسلام از سوی دیگر بررسی کرده است. بخش اعظم یافته های نگارنده در فصل های مختلف بدیع است که برای اولین بار با استفاده از اصول حکمت عملی اسلامی تدوین شده است.

این کتاب مشتمل بر پنج فصل است: نخستین فصل دارای دو مبحث است. مبحث اول علاوه بر تبیین جایگاه دانش فلسفه حق در میان علوم، آن را تعریف کرده و محوری ترین واژگان به کاررفته در آنرا به طور اختصار توضیح داده است. در مبحث دوم به پیشینه کاربری واژه حق در فرهنگ غرب و فرهنگ اسلام پرداخته شده است. در آنجا بر این مطلب تأکید شده است که این ادعای مشهور که ۱. مسئله حق (در برابر تکلیف) از آموزه ها و ابداعات دوره جدید است و ۲. فرهنگ اسلام در این زمینه از فرهنگ غرب تأثیر پذیرفته است، امری کاملا نادرست است.

در فصل دوم با عنوان مفهوم حق دو مبحث وجود دارد. در مبحث نخست با تحلیل فلسفی مفهوم حق به شیوه ساخته شدن این مفهوم در ذهن اشاره شده است. در این تحلیل، ارکان مفهوم حق یعنی صاحب حق و موضوع حق به خوبی شناسایی می شوند. در مبحث دوم از فصل دوم، پس از نقد و بررسی مهمترین نظریه های فیلسوفان حقوق غرب در باب معنای حق و مقایسه آن با آرای فقیهان شیعه، مفهوم پیشنهادی نگارنده درباره معنای حق از نظر می گذرد.

فصل سوم انواع حق را با نگاه فلسفی بیان کرده است. در این فصل شش ملاک برای تقسیمات اولیه حق به لحاظ عقلی تعیین شده است. هریک از این ملاک ها به طور جداگانه در چهار مبحث مشتمل بر شش گفتار توضیح داده شده است. برخی از این دسته بندی ها جدید است.
فصل چهارم درباره صاحبان حق است. وظیفه این فصل تعیین مهم ترین صاحبان حق و بیان مهم ترین حقوق آنها است. فصل چهارم دارای پنج مبحث است. حقوق تکوینی و تشریعی خدا در نخستین مبحث این فصل بررسی شده است.

حقوق بشر و ریشه های تاریخی آن موضوع مبحث بعدی این فصل است. در این راستا کاستی های مبانی فلسفی حقوق بشر غربی از منظر اندیشه اسلامی بیان شده و در ادامه، مبانی فلسفی حقوق بشر در اسلام با عنوان «نظریه گرایش به مقام انسان کامل» تدوین شده است. در این نظریه، رابطه میان برخی از حق های انسان و درجة انسانیت وی که مبتنی بر مقدار تقوا و خداپرستی اوست، بیان گردیده است.

مبحث سوم فصل چهارم اولا تبیین کننده دلیل های موافقان و مخالفان حق حیوانات در غرب است؛ ثانیا این دلیل ها را نقد کرده است؛ ثالثا نظریه اسلامی درباره حق حیوانات ارائه می کند. نظریه اسلامی در مورد حق حیوانات با استفاده از آموزه قانون طبیعی در حکمت عملی اسلامی تبیین شده است.
همچنین، حقوق گیاهان نیز براساس آموزه قانون طبیعی اسلامی در مبحث چهارم از فصل چهارم بیان شده است. موضوع آخرین مبحث فصل چهارم گروه های اجتماعی به عنوان صاحبان حق است.

مسئله منشأ و خاستگاه حق از مهم ترین مسائل فلسفه حق است که در آخرین فصل این نگارش در ضمن سه مبحث به آن پرداخته شده است. در مبحث اول، منشأ حق به لحاظ هدف بررسی شده است. به این منظور منشأ حق تبعی صاحبان حق بیان گردیده است. در مبحث دوم منشأ حق به لحاظ فاعل بررسی شده است. منشأ حق اصیل موجودات در این مبحث از نظر می گذرد. در مبحث سوم منشأ حق های اخلاقی و قانونی انسان تبیین شده است. همچنین در این مبحث، نظرگاه های مکاتب مختلف حقوقی پوزیتیویستی و غیرپوزیتیویستی درباره منشأ پیدایش حق نقد و بررسی شده است.

12279