الگوی ارتقای سرمایه ی فرهنگی در ایران

الگوی ارتقای سرمایه ی فرهنگی در ایران

امروزه سرمایه ی فرهنگی یکی از شاخص های اساسی در توسعه فرهنگی به شمار می آید و بدون توجه به شاخص های سرمایه فرهنگی امکان دستیابی به توسعه ی پایدار وجود ندارد.

از این رو ، کشور ها تلاش می کنند که با ارتقای سطح شاخص های فرهنگی ( میزان و نوع مصرف کالاهای فرهنگی ، مشارکت فرهنگی ، موفقیت آموزشی ، دستیابی به تحصیلات  آموزشی و .... ) در جهت دستیابی به اهداف کلان ملی گام های موثری بردارند.

در ایران نیز خوشبختانه طی چند سال اخیر ، مدیران و نخبگان فرهنگی به این مقوله توجه نشان داده اند و کتاب حاضر جزو اولین کتاب هایی است که در زمینه ی سرمایه ی فرهنگی منتشر شده است.

به همین منظور مطالعه ی کتاب حاضر به مخاطبانی که به نوعی در عرصه ی مبانی فرهنگی در جستجوی شاخص ها و مبانی ارزشی و بومی سرمایه ی فرهنگی اند توصیه می شود.

سرمایه فرهنگی، اصطلاحی که کمتر از یک قرن از تولدش می‌گذرد و درکنار مفاهیمی مانند سرمایه اقتصادی و پس از نگاه ال جی هانیفان به سرمایه اجتماعی، توسط پیر بوردیو به علوم انسانی به طور عام و علوم اجتماعی به صورت خاص وارد شده است. اصطلاحی که پس از دوره‌های ترجمه‌ای دهه 50 و نگاه عدالت‌محوری و دوره دوم ترجمان معاصر غرب در دهه 70 و نگاه آزادی‌محوری آن کمتر مورد توجه اندیشمندان ایرانی قرار گرفته است.
كتاب «الگوي ارتقاي سرمايه فرهنگي در ايران» درباره مفهوم سرمایه فرهنگی به عنوان یک مکانیزم مهم در بازتولید سلسله مراتب اجتماعی است که نويسندگان آن را به شرایط و اوضاع فرهنگ در کشورمان تعمیم داده اند.

این کتاب به غیر از بخش نتیجه‌گیری پایانی، پنج بخش اصلی تحت عناوين «مفهوم شناسی سرمایه فرهنگی»، «شناسایی شاخص‌های سرمایه فرهنگی»، «آسیب شناسی سرمایه فرهنگی در ایران»، «ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» و «راهکارهای برون رفت از چالش در حوزه سرمایه فرهنگی در ایران» دارد. 

رزیتا سپهرنیا پیرامون اهمیت این کتاب و دلیل اصلی نگارش آن گفت: «زمانی که در حال تحصیل بودم متوجه عدم نگاه کارشناسانه به حوزه فرهنگ شدم. به همین علت علاقه زیادی پیدا کردم تا بتوانم این مفهوم مغفول مانده را به رشته نگارش در بیاورم»
وی ادامه داد: «آقای صالحی‌امیری به عنوان یک استاد نیز همین دغدغه را داشته و تمام همت خود را در مسیر تحقق‌بخشیدن این هدف مبذول داشت و مهمترین بحث در این میان، که مشترک میان من و ایشان بود، نگاه فرهنگی و فضیلت محوری است که در جامعه شاهد آن نیز نیستیم.

رزیتا سپهرنیا افزود: «متاسفانه با وجود سرمایه‌های فرهنگی در کشور، هنوز فقر ادبیات در این حوزه داریم. بنابراین این کتاب حکم نهالی را دارد که باید در آینده رشد کند و به سرانجام برسد»
وی خاطر نشان کرد: «این کتاب که مخاطب را در ورود به مباحث مربوطه کمک می‌کند، پشتوانه تحقیقاتی 5-6 ساله دارد و هدفش این بوده که بررسی کند در ایران چه شاخصه‌های فرهنگی وجود دارد و چطور می‌توان آن‌ها را ارتقا داد.»
عامل اصلی توسعه فرهنگ است
در ادامه باقر ساروخانی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در این نشست پیرامون این کتاب گفت: «انتشار کتاب مزبور اتفاقی فرخنده در جهت فعالیت‌های فرهنگی است و من آن را در حد یک جشن عمومی می‌بینم. زیرا از خلاء آشکار علمی در این حوزه آگاه هستم. این کتاب در عین حال که موضوع توسعه فرهنگی را دنبال می‌کند، روش تحقیق در حوزه سرمایه‌های فرهنگی را نیز تبیین کرده و شاخصه‌های این حوزه را به مخاطبان نشان می‌دهد که امید است برای دستیابی به آنها تلاش‌های جدی صورت گیرد.»
وی ادامه داد: «زمانی این فکر وجود داشت که توسعه، به عوامل جغرافیایی و آب و هوای مناطق مختلف بستگی دارد. همچنین در دوره‌ای دیگر این باور ایجاد شد که منابع طبیعی، ریشه توسعه در هر سرزمینی است. اما امروز همه بر آن واقفیم که توسعه واقعی ذاتا امری فرهنگی است؛ آنچنان که بدون وجود عواملی که به آن اشاره شد، حتی یک سرزمین فقیر از لحاظ منابع طبیعی می‌تواند به توسعه برسد و نمونه بارز آن را می‌توان ژاپن دانست.»
ساروخانی با بیان خاطره‌ای به توضیح سخنش پرداخت و افزود: «به قول یکی از استادهایم در فرانسه، اگر به جامعه‌ای که به لحاظ فرهنگی فقیر است، سرمایه فراوانی تزریق کنیم، این ثروت به تولید ختم نمی‌شود و حتی بحران‌زا نیز خواهد بود و در نهایت این سرمایه‌ها به بانک‌های جهانی باز می‌گردند. مثال ملموس این مهم، وجود نفت در کشورمان است. اگرچه سرمایه بزرگی در اختیار ما قرار داده اما تاریخ نشان می‌دهد نمی‌تواند به تنهایی باعث تولید و توسعه در یک کشور شود و فرهنگ توسعه به مراتب با اهمیت‌تر از آن است.»
مهمترین بازتولید، در عرصه فرهنگ است
در بخش دیگری از این مراسم، علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ضمن تمجید از این کتاب درباره صالحی‌امیری گفت: «زمانی که این کتاب را خواندم، به این فکر کردم که مدیران فرهنگی ما سه دسته‌اند؛ نخست آن گروه که در ایام فعالیت تنها سرمایه‌های فرهنگی را مصرف می‌کنند و نتیجه‌ای عاید نمی‌شود، دوم آن دسته که به همان اندازه تولید سرمایه فرهنگی می‌کنند که از آن مصرف می‌کنند، و دسته سوم افرادی هستند که مانند صالحی‌امیری خودشان برای کشور سرمایه فرهنگی به شمار می‌آیند و به سرمایه‌های فرهنگی کشور می‌افزایند.»
وی ادامه داد: «مهمترین بازتولیدی که می‌تواند یک جامعه از سرمایه‌های خود انجام دهد نه در حوزه اقتصاد و سیاست که در حوزه فرهنگ است و امروز می‌بینیم که رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران این نکته مهم را به خوبی دریافته است.»
این کتاب اشاره به قله دارد
محمد سرشار، استاد جامعه‌شناسی نیز با اشاره به موفقیت‌آمیز بودن کتاب «الگوی ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» اظهار کرد: «مولفان در این کتاب قله‌های ارتقای سرمایه‌های فرهنگی را نشان داده‌اند که می‌تواند در آینده مفید واقع شود. اما مشکل اینجاست که این قله‌ها هنوز دامنه ندارند. بسیار مطالب در مباحث مطرح شده که متاسفانه کسی به آن نپرداخته است. امیدوارم دانشجویان و استادان بتوانند با مداقه جدی در این حوزه دامنه‌های قله ارائه شده را برای همگان نمایان کنند.»
وی ادامه داد: «به جز حوزه کتاب و کتابخانه‌ها، سایر در عرصه‌های فرهنگی مانند موسیقی، سینما، تئاتر و... اطلاعات لازم برای بررسی محققان تولید نشده است و ما در فقر شدید آمار به سر می‌بریم. نگاه عمومی نیز فقط به مقوله درآمدزایی امور مختلف می‌پردازند. بنابراین امیدواریم این کتاب باعث شود مدیران فرهنگی نسبت به تولید اطلاعات در حوزه‌های کاری خود اقدام کنند و محققین مجبور نشوند برای کار‌های بسیار معمولی که در اکثر کشور‌های جهان دستیابی به آن وقتی کمی را می‌طلب، طی مسیر زمانی زیادی را متحمل شوند.»
در بخش دیگری از این مراسم، هادی آجیلی نیز به بیان مطالبی درباره این کتاب و الگوهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در جوامع مختلف پرداخت. وی ضمن بیان این مطلب که پژوهش‌های منعکس شده در کتاب «الگوی ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» از سوی صالحی امیری و سپهرنیا مسبوق به سابقه بوده است، گفت: «با توجه به پیشینه فرهنگی در کشور ما، طبیعی است که الگوی توسعه در کشور مبتنی بر فرهنگ باشد. آنچنان که وجه اصلی قدرت ایران در عرصه‌های جهانی نیز، فرهنگ است نه اقتصاد و سیاست. به طوری که می‌بنیم نه اقتصاد ما و نه نیروی نظامی ما این توان را ندارند. اما فرهنگ ما می‌تواند در جهان حرفی اساسی برای گفتن داشته باشد.»
وی ادامه داد: «این الگو، همان الگویی است که در این کتاب مورد اشاره قرار گرفته است؛ الگویی که مطابق با آن صرفا توسعه سیاسی و اقتصادی، نمی‌تواند باعث توسعه فرهنگی شود بلکه برای توسعه باید به تربیت انسان‌های با فرهنگ روی آورد.»