بولشویسم از موسی تا لنین

وقتی سخن از روابط ایران و روسیه به میان می‌آید معمولا رابطۀ پر از فراز و نشیبی به‌ خاطر می‌آید که ایران و روسیه در دورۀ روسیۀ تزاری و ایران عصر قاجار و نیز در دورۀ پس از انقلاب روسیه و استقرار نظام شوروی در آن کشور، به‌لحاظ سیاسی و اقتصادی و دیپلماتیک، باهم داشته‌اند. در کتاب «ایران – روسیه» اما از جنبه‌هایی دیگر نیز بر این روابط نور تابانده شده است.
کتاب «ایران – روسیه» دوره‌ای طولانی از تاریخ روابط ایران و روسیه و چگونگی این روابط را شرح می‌دهد و از تأثیرات ایران از روسیه سخن می‌گوید و این تأثیرات را از زوایای گوناگون می‌نگرد و صرفا به وجوه منفی روابط ایران و روسیه نمی‌پردازد و وجوه مثبت آن را نیز مد نظر قرار می‌دهد.
یکی از ویژگی‌های کتاب «ایران – روسیه» این است که در این کتاب تمرکز بیشتر بر روابط این دو کشور در بزنگاهی مهم از تاریخ هردو کشور است؛ بزنگاهی که در آن هم روسیه و هم ایران داشتند تحولاتی جدی را تجربه می‌کردند. در روسیه انقلاب رخ داده و دورانی تازه آغاز شده بود و ایران نیز روند مدرنیزاسیون را آغاز کرده بود. بررسی ابعاد گوناگون روابط ایران و روسیه در دورانی که این دو کشور تحولی مهم را از سر می‌گذراندند یکی از موضوعات اصلی کتاب «ایران – روسیه» است.
در کتاب «ایران – روسیه» صرفا به روابط دولت‌های ایران و روسیه پرداخته نشده و روابط فرهنگی و روشنفکری این دو کشور، که در سطوح خارج از ساختار قدرتهای رسمی در ایران و روسیه در جریان بوده، نیز مورد توجه قرار گرفته و از تأثیرات فرهنگی و فکری روسیه بر ایران هم سخن رفته است.
از بخش‌های جذاب کتاب «ایران – روسیه» می‌توان به بخش‌هایی اشاره کرد که در آن‌ها از بده‌بستان‌های سینمایی ایران و روسیه و از تأثیر شوروی بر تئاتر ایران، از طریق عبدالحسین نوشین و حزب توده، سخن به میان آمده است.
کتاب «ایران – روسیه» از مقدمه‌ای به‌قلم استفانی کرونین با عنوان «ایران – روسیه: امپراتوری‌ها و انقلاب‌ها از سال 1180»، سه بخش و دوازده فصل تشکیل شده است.
بخش‌های سه‌گانۀ کتاب «ایران – روسیه» عبارتند از: «رومانوف‌ها و قاجارها»، «روسیۀ انقلابی و ایران؛ ایران انقلابی و روسیه» و «ایران پهلوی و اتحاد شوروی».
فصل‌های دوازده‌گانۀ کتاب «ایران – روسیه» را نویسندگان مختلف نوشته‌اند. این فصل‌ها عبارتند از: «تأثیر امپراتوری روسیه و اتحاد شوروی بر ایران روزگار قاجار و پهلوی: یادداشت‌هایی دربارۀ تاریخ‌نویسی بازنگرانه» نوشتۀ افشین متین عسگری، «از خودباوری تا بیمناکی؛ نخستین تعامل‌های ایران با روسیه» نوشتۀ مازیار بهروز، «مأموریت خسرومیرزا در سن‌پترزبورگ در 1208» نوشتۀ فیروزه ملویل، «تملکات ارضی روسیه در ایران، از 1208 تا 1290» نوشتۀ مرتضی نورایی و ونسا مارتین، «فراریان، مسلمان‌شده‌ها، قزاق‌ها و انقلابی‌ها» نوشتۀ استفانی کرونین، «مسئلۀ حزب اجتماعیون‌عامیون ایران» نوشتۀ سهراب یزدانی، «منابع گرجی دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران 1290 – 1284» نوشتۀ ایگو گوچلیشویلی، «مشروطه‌خواهان و قزاق‌ها» نوشتۀ جیمز دی. کلارک، «فریفتن انگلیسی‌ها و گول‌زدن روس‌ها؟ سیاست خارجی ایران» نوشتۀ اولیور باست، «کمینترن، اتحاد شوروی و ستیزه‌جویی کارگری در ایران» نوشتۀ تورج اتابکی، «دادوستدهای سینمایی ایران و روسیه» نوشتۀ امیلی جین اودیل و «تأثیر تماس با شوروی بر تئاتر ایران؛ نوشین و حزب توده» نوشتۀ سعید طلاجوی.

کتاب مبارک و خاتون پرده‌نشین
نویسنده: داود فتحعلی‌بیگی
انتشارات: کتاب پارسه