گذشته چراغ راه آینده است

گذشته چراغ راه آینده است

کتاب گذشته چراغ راه آیند هاست مربوط به دوره تاریخی 1320 تا 1331 از منابع منحصر به فرد به حساب می آید.تا سالیان سال معتقد بودند این کتاب نگاشته سازمانی سیاسی و یا کار گوهی است اما امروز میدانیم این اثر نوشته ی مردی فرهیخته تاریخنگار و فروتن است که گوشه گرفته و دوست دارد کماکان گمنام بماند.

تردید نیست که این اثر نیز همانند هر کار پژوهشى دیگر خالى از نقایص و مبرا از عیب و کاستى‌ها نیست، مثلا عدم توجه نویسنده به حوزه‌هاى اجتماعى و فرهنگى این دوران دوازده ساله و تأثیرات تحولات سیاسى این سال‌ها بر این حوزه‌ها به‌ویژه در حوزه تفکر و اندیشه که موجب اوج‌گیرى ادبیات رئالیسم سوسیالیستى از ادبیات دوره استالین در ایران شد، هرگز مورد توجه نویسنده قرار نگرفته، از سویى تأثیرات فرهنگى بر تحولات سیاسى نیز چندان مورد نظر صاحب اثر نبوده، تکیه بیش از حد کتاب بر منابع روزنامه‌اى و مجلات، اگرچه شاید دلیل آن کمى منابع مکتوب یا شفاهى بوده است. در خلال کتاب به‌خوبى آشکار مى‌شود که نویسنده گرایش یا تمایلاتى به اندیشه‌هاى چپ دارد و اگرچه در بخش عمده‌اى از کتاب با سیاست‌هاى اتحاد جماهیر شوروى آن روز در ایران همسویى نشان مى‌دهد و لاجرم به تأیید سیاست‌هاى حزب توده نیز مى‌پردازد، اما آنجا که روش‌هاى اپورتونیستى حزب توده و پیروى بى‌چون چرا و چشم‌بسته این حزب از همسایه شمالى آشکار مى‌شود، جانب انصاف وبى‌طرفى تاریخنگارى را رعایت و به نقد سیاست‌هاى شوروى و حزب توده مى‌پردازد. این کتاب با قرائنى که نشانه‌هاى آن نیز در کتاب کم نیست، در نیمه اول دهه پنجاه شمسى نوشته شده. کتاب نخستین بار توسط انجمن‌هاى دانشجویى در اروپا در دو جلد
منتشر شد و در سال ۱۳۵۶ با اوج‌گیرى چاپ کتاب‌هاى موسوم به «جلد سفید» با حروف ریز در دو جلد منتشر و بارها تجدید چاپ شد، از دهه شصت به بعد دو چاپ آراسته‌تر از این کتاب ارائه شد، نخست چاپى که در دهه شصت با ویراستارى بیژن نیک‌بین همراه با نمایه توسط انتشارات نیلوفر عرضه شد و دیگرى چاپ انتشارات ققنوس که ویراسته و بى‌غلط اما بدون نمایه مکرر چاپ شده است.

این کتاب در دوازده فصل به چاپ رسیده است که سر فصل های آن به شرح زیر است:

1 اشغال نظامی ایران به وسیله متفقین 

2 سقوط دیکتاتوری رضا شاه و برقراری آزادی نسبی 

3 کارنامه دولت فروغی 

4 امتیاز نفت شمال ایران 

5 اوضاع سیاسی کشور در آستانه نهضت دموکراتیک آذربایجان  

6 نهضت دموکراتیک آذربایجان 

7 دولت حسن نیت قوام السلطنه و حل مسالمت آمیز مسئله آذربایجان

8 اوضاع ایران پس از شکست نهضت آذربایجان 

9 نهضت مردم ایران برای ملی کردن نفت در سراسر کشور

10 دکتر مصدق بر سریر قدرت 

11 کودتای 28 مرداد  شکست نهضت ملی و استقرار دیکتاتوری نظامی در ایران

12 کشور ما پس از کودتای 28 مرداد