خلیل ملکی (سیمای انسانی سوسیالیسم ایرانی)

خلیل ملکی (سیمای انسانی سوسیالیسم ایرانی)

کتاب خلیل ملکی (سیمای انسانی سوسیالیسم ایرانی) اثر همایون کاتوزیان توسط انتشارات مرکز در 310 صفحه به چاپ رسیده است.

محمد علی همایون کاتوزیان (متولد ۲۶ آبان ۱۳۲۱ (خورشیدی)، تهران) که در ایران وی را به نام همایون کاتوزیان و در خارج از ایران با کوته‌نوشت نام؛ هما کاتوزیان، نیز می‌شناسند، اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی است.زمینهٔ تحقیق مورد علاقهٔ او مسائل مربوط به ایران است. تحصیلات رسمی دانشگاهی کاتوزیان در اقتصاد و جامعه‌شناسی است. او به‌طور همزمان مطالعاتش را در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران تا سطح پیشرفتهٔ آکادمیک ادامه داده‌ است و نتایج این مطالعات را می‌توان در تنوع آثار چاپ شده از او دید. تا کنون از او بیش از هفت کتاب در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسیده‌ است.

شاید بر خیلی از خوانندگان آثار کاتوزیان پوشیده نبود که او علاقه زیادی به خلیل ملکی دارد. این بار کتاب جدید کاتوزیان زندگی نامه خلیل ملکی است. یکی از شخصیت‌های مهم تاریخ معاصر که فراتر از خیلی از همدوره‌ای های خود بود.

خلیل ملکی شخصیتی بود بی همتا درگیرودار دورانی بیگانه با مدارا، که گاه اسیر بند حاکمان بود و گاه آزرده از گزند زبان مخالفان حکومت. او نخستین کس بود که تبعیت محض احزاب کمونیست از اتحاد شوروی را مردود شمرد و تا آنجا پیش رفت که با نوشتن مقالاتی مستدل، ماهیت سوسیالیستی نظام حاکم بر اتحاد شوروی را آماج تردید کرد.

ملکی روشنفکری از خودگذشته بود که کم و بیش سراسر زندگی پر جنب و جوش را وقف بهبود میهن و سرنوشت هم‌میهنانش کرد، هر چند جامعه‌ی خردگریز و هیاهوطلب آن دوران هرگز قدر او را چنان که بایست نشناخت. او نظریه‌پرداز، تحلیل‌گر، نویسنده و مترجم و روزنامه‌نگاری بود که ایمانی استوار به آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی داشت.

کتاب خلیل ملکی، سیمای انسانی، سوسیالیسم ایرانی، با وجود نگاه تاریخ دقیق همایون کاتوزیان، از جانب‌گرایی نویسنده مصون نمانده است. این اثر، صراحت همیشگی کاتوزیان را با خود دارد و پژوهشی خردورزانه در حوزه تاریخ معاصر به شمار می‌آید.

آنچه در کتاب حاضر آمده عموماً در راستای کار و زندگی «ملکی» و عقاید و آراء اوست. «خلیل ملکی» متفکر، مبدع و مبارز سیاسی و اجتماعی، از چند نظر در تاریخ معاصر ایران پدیده‌ای کاملاً غیرعادی و استثنایی است، ازنظر تحلیل علمی نهضت ملی ایران و سازمان دادن جوانان آن؛ ازنظر ارائه تئوری کلی نیروی سوم؛ ازنظر راهنمایی و راه گشایی برای ایجاد و اشاعه یک سوسیالیسم دموکراتیک و ایرانی؛ ازنظر تمیز و تشخیص جوهر و ذات استالینیسم و توتالیتاریسم. «ملکی» تئوریسین و سازمان دهنده نهضت ملی ایران بود.

فصل‌بندی‌های کاتوزیان در این کتاب موضوعی بسیار مهم است که به درک رویدادهای زندگی ملکی کمک می‌کند؛ عنوان فصل‌ها شاهدی بر این مدعاست که نویسنده به‌خوبی از ویژگی‌های زیست و اندیشه ملکی آگاه است و به‌روشنی می‌تواند آن‌ها را تقسیم‌بندی کند.

خلیل ملکی و پنجاه‌وسه‌نفر که به روزگار تحصیل و همکاری‌اش با مجله دنیا و در پی آن دستگیری در میان ۵۳ نفر اختصاص دارد، ۵۳ نفری که از تقی ارانی (۱۲۸۱ تا ۱۳۴۰)، تا بزرگ علوی (۱۲۸۳ تا ۱۳۷۵) نویسنده را در خود جای داده بود. فصل دوم به عنوان حزب توده که به حمله متفقین، آزادی زندانیان و تشکیل حزب توده اختصاص دارد و مسئله را تا شکست پیشه‌وری و جدایی ملکی از حزب توده را شرح می‌دهد.

مبارزه بر سر قدرت و ملی‌کردن نفت، به همراهی ملکی با جبهه ملی و محمد مصدق می‌پردازد، کاتوزیان در این فصل با ارجاعات فراوان به مقالات ملکی، دیدگاه‌های او را شرح می‌دهد و واکنش‌های او به رویدادها را روایت می‌کند.

حزب زحمتکشان، عنوان فصل چهارم کتاب و حزبی است که ملکی به همراه بقایی در اردیبهشت ۱۳۳۰ و پس از نخست وزیری محمد مصدق، تاسیس کرد. در این فصل کاتوزیان به تشریح وقایع پس از ملی شدن نفت در ۱۳۲۹ می‌پردازد و حتی شاید در این صفحات از کتاب، محمد مصدق پررنگ‌تر از خلیل ملکی به چشم بیاید.

فصل پنجم کتاب به نام نیروی سوم، درباره انشعاب ملکی و یارانش از حزب زحمتکشان و تشکیل حزب زحمتکشان ملت ایران به پیشنهاد جلال آل احمد (۱۳۰۲ تا ۱۳۴۸) است که به نام نیروی سوم شناخته شد. کودتای ۱۳۳۲ و بعد، مبارزه بر سر قدرت ۱۳۳۹- ۱۳۴۲، عناوین فصل ششم و هفتم این کتاب هستند و چنان که از عنوان آن‌ها برمی‌آید، رویدادهای تاریخی این ۱۰ سال و نقش ملکی در آن‌ها را تحلیل می‌کند. ملکی: مرحله آخر، فصل پایانی روایت کاتوزیان از زندگی خلیل ملکی است و به سال‌های پایانی عمر وی می‌پردازد.

اما بخش پایانی کتاب که بخش مهم آن است و اصلی‌ترین نظرهای کاتوزیان را در بر دارد به دلایل موفقیت یا شکست ملکی طی سال‌های فعالیت سیاسی و اجتماعی می‌پردازد. از دیدگاه کاتوزیان ملکی روشنفکری از خودگذشته بود که «کم و بیش سراسر زندگی پرجنب و جوشش را وقف بهبود میهن و سرنوشت هم‌میهنانش کرد. ایمانی استوار به آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی داشت.»

شما می توانید با خرید کتاب خلیل ملکی (سیمای انسانی سوسیالیسم ایرانی) از بانک کتاب یکتامهر در سریعترین زمان ممکن آن را درب منزل یا محل کار خود تحویل بگیرید.

تلفن:                                                                                      66403535-021