با کاروان حله

با کاروان حله

این کتاب مجموعه ای مشتمل بر بیست مقاله درباره بیست تن از شاعران بزرگ زبان فارسی به قلم عبدالحسین زرین کوب (1301-1378) دانشمند معاصر. رودکی، فردوسی، فرخی، منوچهری، ناصر خسرو، مسعود سعد، خیام، سنایی، انوری، خاقانی، نظامی، عطار، مولوی، سعدی، امیر خسرو دهلوی، ابن یمین، حافظ، جامی، صائب و بهار شاعران برگزیده از این مجموعه اند.

زرین کوب با تألیف این مقاله قصد داشته است مجموعه ای ترتیب دهد که از درازگویی ها و تحقیقات پر دامنه دیگر محققان به دور باشد و شعر پیشینیان را برای جوانان آسان فهم کند و شوق و علاقه آنان را به شعر و ادب بیفزاید، او بر آن است که برای تحقیق درباره سرگذشت شاعران، بررسی اوضاع و احوال اجتماعی دوران حیات آنان، مطالعه نسخه های موجود آثار و دقت در شیوه زبان و بیان آنان تا بدان حد مهم است که ضرورت داشته باشد. از این رو در نگارش این مقاله ها اختصار را رعایت کرده است. طولانی ترین مقاله پیر نیشابور (خیام) در 26 صفحه و کوتاه ترین مقاله دهقان شاعر (ابن یمین) در 6 صفحه است. و نویسنده در همین چند صفحه با استفاده از منابع گوناگون از قبیل تذکره ها و کتاب های تاریخی آثار محققان و اشعار خود شاعر و اشارات شاعران دیگر، اطلاعاتی درباره اوضاع اجتماعی شرح احوال و همچنین آثار شاعر به دست داده است.

رعایت اختصار بیش از اندازه نویسنده را بر آن داشته است که در بسیاری موارد از نقل اشعار شاعر یا نقل قول دیگران درباره او علیرغم آن که می توانست گوشه ای از زندگی شاعر را بهتر به خواننده نشان دهد، خودداری کند. از این رو برای خواننده بدون سابقه ذهنی مطالب گنگ و مبهم مانده است. مؤلف برای عرضه طرز تفکر شاعر به منثور کردن اشعار وی پرداخته در حالی که نقل مستقیم شعرها می توانست خواننده را با شیوه سخن شاعر آشنا کند.

با آن که عنوان توضیحی کتاب مجموعه نقد ادبی است، نمی توان آن را نقد به معنی دقیق کلمه دانست زیرا اغلب مقاله های آن فقط درباره زندگی شاعر و طرز اندیشه و تفکر او در متن جامعه ای که در آن می زیسته است اطلاعاتی به دست می دهد. نثر با کاروان حله ادیبانه است. باید گفت که این اثر طلیعه تحقیقات پر دامنه و عالمانه زرین کوب است که در آثار متعدد و متنوع او جلوه گر شده است و تنها از همین جهت اهمیت دارد. و نباید آن را چیزی بیش از نخستین تلاش های آزمایشی در راه نقد ادبی شمرد. اغلب این مقاله ها، ابتدا به تدریج در مجله های ادبی و سپس به صورت مجموعه ای جداگانه چاپ شده است.