آشنایی با اصول علم رجال

آشنایی با اصول علم رجال

ویرایش جدید کتاب «آشنایی با اصول علم رجال» در چهار فصل به قلم حجت‌الاسلام ‌والمسلمین دکتر سیدعلی دلبری، استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی از سوی انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، به بازار نشر عرضه شده است. «کلیاتی درباره جایگاه علم رجال»، «اصول و معیارهای توثیق و تضعیف راوی»، «معرفی منابع معروف رجالی» و «فرایند بهره‌گیری از رجال» چهار فصل کتاب حاضر را شامل می‌شوند.
 
نویسنده در فصل نخست کتاب در چهار گفتار، ضمن معرفی انواع علوم حدیث، به موضوعاتی همچون دانش رجال‌الحدیث و انواع آن، انگیزه پیدایش علم رجال و نیازمندی به علم رجال پرداخته است.
 
در بخشی از این فصل در صفحه 45 درباره «انگیزه پیدایش علم رجال» آمده است: «افزون بر دو انگیزه قرآنی و روایی به عوامل دیگری می‌توان اشاره کرد؛‌ از جمله منع تدوین و نقل حدیث که پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) آغاز گردید و بیش از یک قرن ادامه یافت و نیز گرمی بازار جعل و وضع حدیث. نتیجه این عوامل،‌ اهتمام و مراقبت شدید نزدیک به وسواس محدثان بود که در کار تدوین و جمع‌آوری احادیث از راویان به‌کار می‌بردند. فقیهان هم توجه خاصی به این امر نمودند، به‌ویژه که شیعه اجتهاد را محور اساسی فقه اهل بیت (ع) می‌داند و اجتهاد تا حدودی متوقف بر علم رجال است. به همین جهت، هر مجتهد، مفسر و حدیث‌پژوهی در نخستین گام باید اطلاع کافی پیرامون رجال و راویان حدیث به‌دست آورد.»
 
فصل دوم نیز در چهار گفتار به طرح موضوعاتی درباره طرق احراز وثاقت راوی، مبانی حجیت قول رجالی و الفاظ جرح و تعدیل، شیوه احراز ضعف راوی و روش رفع تعارض و توثیق عمومی اختصاص دارد.
 
در این فصل و در صفحه 81 درباره «شرایط راوی» می‌خوانیم: «حدیث‌پژوهان برای راویان احادیث، شرایطی را برای تحمل و نقل حدیث متذکر شده‌اند که وجود آن شرایط موجب اطمینان به صحت نقل آنان و احتجاج به روایاتشان می‌گردد. به دیگر سخن، اگر این شرایط در شخص راوی باشد، روایات وی حجت است و مشمول ادله حجیت خبر واحد خواهد بود. شرایط راوی در هنگام تحمل حدیث عبارت است از: ممیز و ضابط بودن. همچنان که شرایط او در هنگام نقل آن عبارت است از: اسلام، عقل، بلوغ، ایمان، عدالت یا وثاقت و ضبط.»
 
انواع کتب رجال و شیوه‌های تدوین آن، اصول اولیه رجالی، معرفی اصول ثانویه رجالی، جوامع رجالی، جوامع رجالی معاصر و منابع رجالی اهل سنت نیز 6 گفتار فصل سوم کتاب هستند.
 
نویسنده در گفتار نخست این فصل در صفحه 159 درباره «انواع کتب رجال و شیوه‌های تدوین آن» آورده است: «شناخت و ارزیابی احادیث یکی از وظایف مهم عالمان اسلامی است و ارزیابی سندی احادیث معصومان (ع) یکی از شاخه‌‌های مهم علوم حدیث به‌شمار می‌آید که حدیث‌پژوهان بسیاری بدان پرداخته و به گردآوری اسامی و اوصاف راویان همت گمارده و کتاب‌هایی نیز در این زمینه (رجال‌الحدیث) به رشته تحریر درآورده‌اند. طبق تعریف دانش رجال کاربردی، این دانش دو وظیفه مهم را بر عهدا دارد؛ یکی شناخت شخصی راوی اعم از نام، کنیه، لقب، زمان و مکان زندگی‌اش به گونه‌ای که تشابه و وجه اشتراکی با دیگران نداشته باشد و دیگری شناخت حالات و اوصاف او به گونه‌ای که از این طریق میزان اعتبار وی مشخص گردد. این دو امر، یعنی شناخت ذاتی راوی (شخص‌شناسی) و شناخت وصفی راوی (شخصیت‌شناسی) را باید در منابع مکتوب و مصادر رجالی جستجو نمود و این موضوع آشنایی ما را با شیوه‌ها و مبانی به‌کار رفته در کتابها و منابع رجالی ضروری می‌سازد.»
فصل پایانی کتاب نیز در قالب پنج گفتاربه گونه‌های اسناد،‌ شیوه سندگذاری کتاب‌های حدیثی، توجه به مشکلات سندی، شناسایی راوی (شخص‌شناسی و شخصیت‌شناسی) و تعیین وضعیت اعتبار سند پرداخته است.