ذهن فریبکار شما

ذهن فریبکار شما

کتاب «ذهن فریبکار شما» از ۲۴ گفتار تشکیل شده است ودر آن درباره مقولاتی چون «ضرورت اندیشیدن درباره تفکر»، «عصب‌شناسی باورها»، «خطاهای ادراک»، «نقاط ضعف و افسانه‌سازی‌های حافظه»، «منطق و مغالطه‌های منطقی»، «قواعد اکتشافی و سوگیری‌های شناختی»، «ضعف در احتمالات و ناواردی ذاتی به ریاضیات»، «فرهنگ و هذیان‌های جمعی»، «فلسفه و پیش‌فرض‌های علم»، «گاف‌های بزرگ علمی»، «علم در برابر شبه‌علم»، «تله نظریه‌های توطئه بزرگ»، «انکارگرایی و نپذیرفتن علم و تاریخ»، «بازاریابی و کلاه‌برداری»، «علم، رسانه و دموکراسی»، «کارشناسان و اجماع علمی»، «علم و تفکر نقاد در زندگی روزمره» و ... سخن به میان آمده است.

اکثر فصول کتاب نزدیک به ده صفحه هستند و در آن‌ها سعی شده است با بیانی روشن و با کمترین کژتابی، خطاهای شناختی رایج و معمول آدمیان را گوشزد شود، خلاءها و تناقض‌های مندرج در آن‌ها و اقسام خرافه‌نگری‌های شبه‌علمی مستتر در پیش‌فرض‌های آن‌ها را بر دایره بریزد و با رونمایی از روند فعالیت‌های مغزی انسان، به مخاطبان راه‌های نگرش نقادانه و تفکر خلاقانه را بیاموزد تا آنان در برابر نظریاتی که به‌طرزی یقینی و جزمی ابراز می‌شوند و گاه انسان‌هایی معروف و حتیبرخوردار از عناوین علمی، مدافعان بی‌چون‌وچرای آن‌ها هستند، قدرت استدلال و ارزیابی پیدا کنند و به‌راحتی مقهور عناوین علمی و تبلیغات رسانه‌ای نشوند. نقل است که ارسطو با وجود سال‌ها شاگردی نزد افلاطون، از نقد آرای استاد و بیان نظرات خود امتناع نورزیده بود و استدلال کرده بود که افلاطون را دوست دارم، اما را حقیقت را بیش‌تر دوست می‌دارم.

کتاب نوولا در واقعیت امر کوششی است برای ترویج همین روحیه حقیقت‌جویی و شک‌اندیشی در برابر مشهورات و بدیهیات؛ امری که سقراط حکیم نیز از آن فلسفیدن را آغازید و ترویج داد. با این همه، نوولا از شک به انکار نمی‌رسد و اگرچه همواره بر ارزیابی نقادانه نظریات و دانش بشری تأکید می‌ورزد، اما انکار همه دستاوردها به بهانه لزوم شک‌آوری را مردود می‌شمرد و ترادف عدم قطعیت با نسبی‌گرایی را به رسمیت نمی‌شناسد. در عین حال، او توهم توطئه را مضر می‌پندارد و سعی وافری در تفکیک میان علم و شبه‌علم دارد و می‌کوشد به مخاطبان این کتاب این نکته را یادآور شود که نباید مقهور آن‌دسته اتوریته‌های علمی، غیرعلمی و رسانه‌ای شد که می‌کوشند با تبلیغات کاذب و یا با شعبده همه‌فن‌حریفی، انسان‌ها را به پذیرش سخنان خود وا دارند.

ما ایرانیان امروزه در اوج استفاده از اپلیکیشن‌هایی چون تلگرام بسیار در معرض خطر تحریف واقعیت قرار داریم. گاه نشر گسترده مطالبی نادرست با استناد غیرواقعی به شخصیتی مشهور ما را به مجادلاتی بی‌معنا و بی‌خاصیت کشانده است. ذکر بی‌منبع و بی‌مأخذ مطالب نیز قسمی از مشکل همیشگی ما در چنین شبکه‌های مجازی است. اعتمادهای بی‌مبنا به برخی پیام‌های تبلیغاتی وسوسه‌انگیز و سودجویانه نیز بخش دیگری از ماجراست. چنین وضعیتی روزبه‌روز ضرورت و اهمیت گسترش دانش انتقادی در میان شهروندان ایرانی را بیشتر نشان می‌دهد و باید امیدوار بود که با چاپ چنین آثاری و تلاش متعاقب برای خوانش انتقادی آن‌ها، جامعه از پیامدهای آسیب‌زای تفکر جعلی و غیراستدلالی آگاه شود و مصون بماند.