مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف

مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف

 
*  مؤلف:  ضياء الدين سجادي
* ناشر: سمت
* سال نشر: 1372
* نوبت چاپ: اول
* محل نشر: تهران - قم
 
كتاب مقدمه‌اي بر مباني عرفاني و تصوف اثر ضياء الدين سجادي، در درس كليات عرفان، رشته الهيات و اديان و عرفان ، و درس مباني عرفان و تصوف در رشته ادبيات فارسي، از نظر شكلي و محتوايي نقد و بررسي و پس از نتيجه‌گيري، پيشنهادهایي براي افزايش كيفيت شكلي و محتوايي آن ارائه مي‌گردد:
— نقد و بررسي
متون مشابه اثر:
ـ سرچشمه تصوف در ايران، سعيد نفيسي
ـ تجلي عرفان در ادب فارسي، دكتر سجادي
ـ پيدايش و سير تصوف، رينولد آلين نيكلسون
ـ سير عرفان در اسلام، دكتر زين الدين كيايي نژاد
ـ تاريخ تصوف در اسلام، دكتر قاسم غني
 
الف) از لحاظ شكلي:
مهم­ترين اشکالی که قابل اغماض نیست، اين است كه نويسنده محترم به اقتضاي تخصص خود، از ديدگاه یک مورخ ادبيات فارسي به اين مباحث پرداخته است، در صورتي كه تأليف چنين مباحثي نيازمند آشنايي و تأملات عميق در مباحث فلسفي و كلامي است و نويسنده آن بايد فلسفي بيانديشد  و حتي الامكان عقايد و معارف صوفيانه را نظام مند و هماهنگ معرفي كند. عرفان اسلامي بدون شناخت اركان معرفت شناسي، انسان شناسي، هستي شناسي عارفان ميسر نيست. در عين حال، آگاهي به ريشه‌ها، جوانه‌ها، رشد بلوغ، نظم و كمال و ساير ابعاد تاريخي تأملات عرفاني و تحولات آن ضروري است. در زبان فارسي از كتب موجود، بهترين آنها كه هم به تحولات تاريخي و هم به مباني اعتقادي عرفا توجه جدي كرده است كتاب سير تكاملي و اصول مسايل عرفان و تصوف از دكتر يحيي يثربي است. كتاب‌هاي  عرفان و فلسفه استيس، و التصوف الاسلامي دكتر زكي مبارك، شواهد شعر و نثر عرفاني فارسي و عربي مي‌تواند الگوي موفقي براي نويسندگان ما در اين زمينه باشد. مهم­ترين بحث مورد اختلاف عارفان با متكلمان، فيلسوفان و ديگر انديشمندان فرهنگ و تمدن اسلامي، رهيافت‌ خاص عارفان در باب توحيد است كه اصلاً كتاب مذكور توجهي به اين امر نكرده است. مباحث وحي، نبوت، امامت، خلافت از نظر عرفان نيز، به رغم اهميت اساسي آن، مورد غفلت واقع شده است. اگر عنوان كتاب به «مروري بر تاريخ ادبيات عرفاني به زبان فارسي» تغيير يابد و در درس‌هاي مربوط استفاده شود، كتاب مناسبي است.
براي درس‌هاي كليات عرفان و مباني عرفاني و تصوف حجم كتاب مناسب است. براي هيچ يك از دروس كليات عرفان و مباني عرفان و تصوف كتاب شايسته‌اي نيست.
اين كتاب 372 صفحه دارد تعداد منابعي كه ذكر شده است بد نيست ولي ايراد اصلي همانند عدم تنوع منابع است. بسياري از منابع، هم مضمون و داراي روش مشابه بوده و عمدتاً مآخذ مخالف صوفيه كه صدها عنوان به زبان­هاي فارسي و عربي را در بر مي‌گيرد، مورد نظر نبوده است.
با توجه به تسلط نويسنده كتاب به آئين نگارش و ويرايش ادبي، كتاب ايشان از این حيث تا حدودي بدون اشكال است.
 
 
ب) از لحاظ محتوایي:
ساختار منطقي كتاب ضعيف است و اصولاً بحث نظري عميقي در كتاب به چشم نمي‌خورد، دليل عمده آن نبود تفكر منطقي و فلسفي مؤلف است.
هدف مؤلف از تدوين اين كتاب معرفي آن به عنوان منبع اصلي درسي بوده است كه از حيث روش شناسي نقلي مي‌باشد.
اين اثر به جنبه‌هاي سازنده و مثبت عرفان توجه دارد.
مؤلف ديدگاهی مدافع و علاقمند به عرفان و تصوف دارد و به نقد و بررسي ميراث صوفيان نپرداخته است. عدم اشاره به مبانی عرفان و اكتفا به ترجمه احول عرفا.