مادر ، عشق و دیگر هیچ

مادر ، عشق و دیگر هیچ

وقتی صحبت از داستان و داستان نویسی به میان بیاید جمال میرصادقی یکی از نام های با تجربه و با اعتبار محسوب می شود که بیش از پنج دهه به طور بی وقفه داستان نوشته است و در چهار دهه گذشته نیز در کنار داستان نویسی به تدریس آن نیز پرداخته است؛ هم به شکل خصوصی در قالب برگزاری کلاس ها و کارگاهها حضوری داستان نویسی و هم به شکل عمومی با ترجمه و تألیف کتابهای آموزشی و نظری در این زمینه.

آثار جمال میرصادقی در این حوزه تا سالها جزو انگشت شمار منابع آموزش و شناخت داستان و داستان نویسی بوده اند و با وجود افزایش قابل توجه انتشار چنین آثاری در دو دهه گذشته، هم در زمینه تالیف و هم ترجمه هنوز نیز آثار میرصادقی از جمله منابع سودمند و کارآمد به حساب می آیند و مخاطبان فراوان دارند.

در مجموع اینکه جمال میرصادقی هم به عنوان داستان نویس و هم به عنوان آموزگار، دِین خود را ادا نموده و اگر در این سن و سال هنوز هم از پا ننشسته و همچنان مشغول نوشتن و آموزاندن است آن را باید پای عشق او به ادبیات داستانی دانست.

«مادر، عشق و دیگر هیچ» تازه ترین اثر جمال میرصادقی، دستاورد فعالیت قلمی او در هشتاد سالگی ست. مجموعه چهل و دو داستان کوتاه به هم پیوسته که تاریخ مرداد ماه ۱۳۹۲به عنوان زمان پایان کار نگارش این کتاب در انتهای آن شده است.

این کتاب با مقدمه ای کوتاه آغاز می شود که در آن میرصادقی مروری بسیار گذرا دارد به گونه داستان های کوتاه به هم پیوسته در گذشته و حال و سپس به رونق گرفتن آن در سالهای اخیر اشاره کرده و دلیل این رونق را زود به نتیجه رسیدن داستان کوتاه در قیاس با رمان دانسته است؛ تمهیدی که در آن نویسنده با نوشتن و ارائه داستان های کوتاه کار خود را پیش می برد و در نهایت با انتشار آنها در یک کتاب کم و بیش صاحب یک رمان می شود. او همچنین در این مقدمه مدعی شده که در ایران خود او با کتاب «زندگی را به آواز بخوان» برای اولین بار این ساختار ترکیبی را مورد استفاده است.

اما گذشته از این مسئله باید اشاره داشت که میرصادقی این شیوه را در زبان فارسی رمانی کردن داستان کوتاه نامیده است و این دقیقا همان کاری ست که خودش در کتاب حاضر انجام داده است. مادر، عشق و دیگر هیچ به واقع رمانی ست در چهل و دو فصل که از دل آثار کوتاه میرصادقی در سالهای دور و نزدیک در آمده است.

میرصادقی اصولا نویسنده ای است که از خاطرات و تجربیات خود (به خصوص در دوره کودکی) بسیار در داستانهایش بهره برده است. او داستانهای زیادی دارد که در آنها با نگاهی کم و بیش توأم با نوستالژی به دوران کودکی خود در کوچه و محله های قدیمی تهران پرداخته است. داستانهایی که در مجموعه داستانهای گوناگون او پراکنده اند و از قضا اغلب از داستانهای موفق او نیز محسوب می شوند.

میرصادقی در کتاب حاضر به نیت ادای دین به یاد و خاطره مادرش به سراغ برخی از داستانهای این چنینی خود رفته و براساس طرح و ایده ای که در ذهن داشته تعدادی را برگزیده، آنها را بازنویسی کرده، داستانهایی تازه نیز نوشته و با ترکیب این داستانها و نشاندن آنها در کنارهم به رمانی کردن داستانهای کوتاه خود پرداخته است.

بنابراین مخاطب کتاب حاضر اگر چه خواننده مجموعه داستانهای کوتاه مستقلی ست اما این داستانها از خط و ربطی برخوردارند که در کنار هم یک رمان را نیز تشکیل می دهند. با این همه نامیدن این اثر به عنوان یک رمان دقیق تر به نظر می رسد، چرا که هستند برخی داستانها که صرفا برش هایی کوتاه داستانی به نظر می رسند که برای پرکردن خلاء های این رمان و پیوند دادن فصول آن به نوشته شده اند و به سختی می توان آنها را در قالب یک داستان کوتاه مستقل پذیرفت.

مادر، عشق و دیگر هیچ» حکایت زندگی مادری ست که در رهگذر مسائل و مشکلات زندگی در تلاش است که فرزندان خود را پرورش داده و از گزند روزگار مصون نگه دارد. براین اساس درونمایه این کتاب تأکید بسیاری بر خلوصِ عواطف و از خود گذشتگی های مادرانه دارد و در مجموع اثری در ستایش مقام مادر محسوب می شود.

اما در عین حال شکل به سامان رساندن این کتاب، به عنوان تجربه ای جالب و آموزشی می تواند به عنوان کاری کارگاهی مورد بررسی قرار گیرد؛ به خصوص اینکه میرصادقی داستانهای قدیمی خود را که در این کتاب مورد استفاده قرار داده با همان نامهای پیشین منتشر کرده است و با قیاس نسخه های پیشین این داستانها با شکل بازنویسی شده فعلی شان به خوبی می توان تجربه رمانی کردن این داستانهای کوتاه را توسط میرصادقی مورد بررسی و تحلیل قرار داد.