نمایشنامه طومار شیخ شرزین

نمایشنامه طومار شیخ شرزین

طومار شیخ شرزین فیلمنامه‌ای فیلم نشده از بهرام بیضایی است از سال ۱۳۶۵. کتاب طومار شیخ شرزین در انتشارات روشنگران بارها چاپ شده است. جلد نسخه چاپی این فیلمنامه را در چاپ نخستِ روشنگران (زمستان ۱۳۶۸) یلدا کامرانی طرّاحی کرد. نقّاشی روی جلد چاپ‌های بعدی را آیدین آغداشلو کشیده است. نخستین چاپِ این کتاب در انتشارات رامین در استکهلم به سال ۱۹۸۹ بوده است. این فیلمنامه را محمد تونجی با نام «ص‍ح‍ی‍ف‍ة ال‍ش‍ی‍خ‌ ش‍رزی‍ن‌» به عربی درآورده است که سال ۱۹۹۴ در کویت در کتابی به نام فی سبیل الحریة لجوهر مراد و صحیفة الشیخ شرزین لبهرام بیضائی: خ‍م‍س‌ م‍س‍رح‍ی‍ات‌ م‍ن‌ زم‍ان‌ ال‍ث‍وره‌ ال‍ن‍ی‍اب‍ی‍ه‌ همراه کارهایی از غلامحسین ساعدی (جوهر مراد) و دیگران چاپ شده.

داستان فیلمنامه سرگذشت دبیری است شرزین‌نام از کتابخانهٔ سلطانی. داستان در زمان فرمانروایی مغولان یا تاتارها بر ایران می‌گذرد. یکی از دبیران کتابخانه (عیدی) هنگام سوزاندن برخی از طومارهای کتابخانه، تصادفاً طوماری از استادش شیخ شرزین می‌یابد که جهت دادخواهی از صاحبدیوان نوشته بوده. متن طومار بخشی از سرگذشت شرزین پسر روزبهان، دبیر دارالکتّاب سلطانی است که از پسِ نوشتنِ طوماری به نام دارنامه شیوخ دیگر به او کفر و ارتداد می‌بندند.
شرزین، چهره اصلی این نمایش که عمیقاً باور به خردورزی دارد، در دارنامه به ستایش خرد پرداخته، یا به گفته خودش: «خرد را به درختی مانند کردم که اگر بپروریش ببالد ورنه بیخ آن خشک شود.» شیوخ حسود که معتقد به تابعیت محض از نوشته‌های پیشینیانند، از نوشته‌های شرزین که حرف نو گفته خشمگین شده او را مورد بازجویی قرار می‌دهند. شرزین برای جان به در بردن کارِ خود را به ابن سینا نسبت می‌دهد. ولی سپس‌تر که دارنامه همچون کتاب تازه‌یابِ ابن سینا مورد استقبال شیوخ و سلطان وقت قرار می‌گیرد، شرزین در حضور سلطان خستو می‌شود که دارنامه را خودش نوشته است و ... .
صاحبدیوان و عیدی که طومار شیخ شرزین را یافته بودند، علاقمند می‌شوند که از سرنوشت او آگاه شوند و به همین سبب سراغ هر کس که خبری از وی دارد می‌روند و بخشی از زندگی شرزین را از هر یک از ایشان می‌شنوند.