نمادهای اسطوره ای و روانشناسی زنان

نمادهای اسطوره ای و روانشناسی زنان

ناشر درباره کتاب چنین توضیح داده است: «نماد‌های اسطوره‌ای، نخستین پدیدآورندگان و در همان حال سرمشق و الگوی همه فعالیت‌های بشری از قبیل زناشویی، تغذیه، تولید، جنگ، احساس، عاطفه، حس زیبایی‌شناسی و ... هستند. به همین دلیل انسان باستانی از شخصیت‌های اسطوره‌ای الگوبرداری کرده و آنان را سرمشق زندگی خود قرار می‌داد. از همین‌جا انسان امروزی میراث‌دار ذهنی نیاکان خود می‌شود و بخشی از این شخصیت‌های اسطوره‌ای را به صورت «الگوی دلخواه» در ناآگاه روان جای می‌دهد و شخصیت خود را بر مبنای آن، سمت و سو می‌بخشد.»

نویسنده کتاب در پیش‌گفتار با عنوان کردن این سخن که «در درون هر زن، کهن‌الگویی نهفته است»؛ می‌نویسد «پس از سال‌ها روانکاوی و آشنایی با سرگذشت زندگی بسیاری از زنان، به این درک رسیده‌ام که در درون هر یک از آنها ابعادی اسطوره‌ای وجود دارد.» سپس مدعی می‌شود که با توجه دادن زنان به خدابانوی و یا مجموعه‌ای از خدابانوهایی که در درون هرکدام از آنها فعال است، می‌توان به روان‌درمانی آنان پرداخت و به شناخت بهتر زنان از خود و بهبود روابطشان با دیگر مردان و زنان کمک کرد.

شینودا بولن متأثر از مکتب یونگ و زنور؛ پروفسور روانکاو بالینی در دانشگاه کالیفرنیا بوده است، اما می‌گوید کتاب، حاصل تجربیات زنانه او است که همراه با جنبش زنان در سال‌های هفتاد شکل گرفته است.

او هدف خود را از نوشتن کتاب چنین عنوان می‌کند: «گرچه در این کتاب به ارائه نظریه‌ای پرداخته و مطالبی مورد استفاده روان‌درمان‌گران فراهم آورده‌ام، اما هدفم نوشتن برای زنانی بوده که خواهان کشف خدابانوان وجود خویشند و نیز آنانی که می‌خواهند درک بهتری از زنان به‌ویژه زنان محبوب، صمیمی‌ و مرموز زندگی خویش داشته باشند.»

کتاب از 12 فصل «خدابانوان همچون انگاره‌های درونی»، «برانگیختن خدابانوان»، «خدابانوان باکره: آرتیمس، آتنا و هستیا»، «آرتیمس: خدابانوی شکار و ماه، رقابت‌جو و خواهر»، «آتنا: خدابانوی عقل و مهارت، مدبری رزم‌آرا و دختر عزیزکرده پدر»، «هستیا: خدا بانوی آتشکده و معابد، زنی دانا، خاله و عمه دوشیزه»، «خدابانوان آسیب‌پذیر: هرا، دیمیتر و پرسفون»، «هرا: خدابانوی زناشویی، وفادار به عهد و پیمان و همسر»، «دیمیتر: خدابانوی غلات، روزی‌دهنده و مادر»، «پرسفون: دوشیزه و ملکه جهان زیرین، زنی پذیرا و دختر مادر»، «سیب طلایی از آن کدام خدابانوست؟» و «قهرمان وجود هر زن» تشکیل شده است.

در فصل اول به خدایان، اسطوره‌ها و ارتباطشان با یکدیگر اشاره شده است. مقصود نویسنده از خدابانوان، اسطوره‌های یونان هستند که انگاره‌های زنانه‌ای دارند و بیش از سه هزار سال در ذهن بشر زیسته‌اند. او درباره خدابانوان یونان با الگوگیری از جنبش‌ها و اعتراضات فمینیستی زمان خود می‌نویسد: «خدابانوان یونان، چون ما، در جامعه پدرسالار زیسته‌اند. خدایان مذکر بر زمین، بهشت، اقیانوس‌ها و جهان زیرین فرمانروایی می‌کردند. هر خدابانوی مستقل به شیوه خود با این واقعیت کنار آمد، یا راه جدایی از مردان را برگزید و یا شیوه پیوند با آنها را و یا اینکه طریق عزلت و سفر درونی در پیش گرفت.»

فصل دوم به تأثیرات فرهنگ، جامعه، استعداد موروثی، هورمون‌ها، افراد و وقایع بر پنهان و یا آشکار شدن خدابانوان درون هر زن می‌پردازد.

فصل سوم به سه خدابانوی باکره اختصاص دارد. نویسنده می‌نویسد: «جنبه باکره این خدابانوان اشاره به بخشی از روان زن دارد که تحت سلطه و تملک مردان درنمی‌آید، از مردان و تأییدشان بی‌نیاز است و موجودیتی به کمال، جدا از مرد و از آنِ خود دارد.»

فصل هفتم نیز به خدابانوان آسیب‌پذیر اختصاص دارد. آسیب‌پذر از آن جهت که «این سه خدابانو در اسطوره‌هایشان مورد تجاوز جنسی، اهانت و نفوذ خدایان مذکر قرار گرفته و نیز ربوده شده‌اند. هر یک به خاطر قطع پیوند و یا بی‌حرمتی زجر بسیار متحمل شده و ناتوانی و درماندگی را تجربه کرده و در برابرآن واکنش خاص خود را نشان داده است.» نویسنده می‌نویسد: «این سه خدابانو تجلی کهن‌نمونه‌های معرف نقش‌های سنتی زنان – همسر، مادر و دختر- هستند.»

فصول چهارم، پنجم، ششم، هشتم، نهم و دهم درباره توصیف رفتاری و زندگی خدابانوان مورد معرفی در کتاب است که به ادعای نویسنده ویژگی‌های زنانه از آنها منبعث شده است. به عنوان مثال خصوصیات زن آرتیمسی از دوران نوزادی تا کهنسالی، نسبت رفتاری او با والدین، فرزندان، زنان و مردان و مشکلات او در دوران بلوغ و نوع حرفه او و همچنین بررسی امیال جنسی و پیوند زناشویی او در فصل مربوط به خدابانوی آرتیمیس بررسی شده است.

فصل یازدهم با اشاره به «سیب طلایی» که به برنده در رقابت بین خدایان کوه المپ تعلق گرفته است، شرایط مسلط شدن یکی از خدابانوان روان یک زن بر او را مورد بررسی قرار می‌دهد. نویسنده در این بخش می‌نویسد: «وقتی خود زنی توانایی برقراری نظم را نداشته باشد، غالباً یکی از کهن‌نمونه‌ها مداخله کرده، بر کل شخصیت حکمرانی می‌کند.»

فصل آخر کتاب به «قهرمان وجود هر زن» و مسیری که پیش رو دارد و همچنین نیروهایی که می‌تواند به کمک بگیرد، می‌پردازد که اگر بتواند «در برابر دشواری‌ها با ارزیابی انتخاب‌های ممکن تصمیم بگیرد و هماهنگ با ارزش‌ها و احساساتش عمل کند، آن‌گاه همان قهرمان و بازیگر اصلی اسطوره زندگی خویش است.»

در انتهای کتاب «فهرست اسامی ‌خدایان، خدابانوان و قهرمانان یونانی» به پیوست آمده است.

لازم به ذکر است که ناشر با تذکر این مطلب که نویسنده با توجه به آن که یک فرد غربی و یا دست کم بزرگ شده غرب است، دیدگاه خود را تنها به اسطوره‌های غربی (یونانی-رمی) معطوف کرده است، تأسف خود را از در نظر نگرفتن بانوخدایان مشرق‌زمین که بی‌شک مادران نماد‌های اسطوره‌ای غربی هستند، ابراز کرده است.

کتاب «نماد‌های اسطوره‌ای و روانشناسی زنان» به قلم شینودا بولن و ترجمه آذر یوسفی توسط نشر روشنگران و مطالعات زنان در سال 1391 برای ششمین‌بار چاپ و در 350 صفحه منتشر شده است.