تاریخ فرهنگ ایران

تاریخ فرهنگ ایران

گردشگری فرآیندی است دیداری و متکی بر حظّ بصر. به دیگر سخن، بیشتر گردشگران به دنبال لذت­جویی ملموس هستند تا درگیر شدن باموارد و مسائل انتزاعی و مجرد. بدیهی است بسیاری از آثار تاریخی و باستان شناختی می­توانند و باید دریچه­ای باشند به جهانی نمادین و انتزاعی کسی در این ویژگی شک ندارد اما تمام سخن این است که چشم گردشگر بایدسیر لذت گردد تا شور و نشاط ذهنی به منصه­ی ظهور رسد. نگارنده با لحاظ قرار دادن تقدم چشم بر ذهن و ارجح دانستن آثار مملوس بر مواد انتزاعی و مجرد تاریخی در فرآیند گردشگری، درنگارش این کتاب عمدتاً بر آثار و شواهد مشهود، متمرکز شده و بدنبال تاباندن نوری ـ هرچند کم سو و خُرد ـ در مسیر شناخت اصولی و علمی مواریث گذشته بوده است.

بنابراین تمام کوشش راقم این سطور، در این خلاصه می­شود که با چراغی در دست، در کوچه و پس کوچه­های تاریک تاریخ در جستجوی نشانه ها و نمادهای سترگ و فرهنگ خویش باشد. بی تردید همراه شدن رفیقانی هم پا و یارانی هم نفس چون شما در این مسیر راز آلوده و شگفت­انگیز لذت کشف و شهود را برای نگارنده چند برابر خواهد نمود اما در جستار خویش در پی کشف راز و رمزهای آثار و شواهد باستان شناختی و تاریخی از چند وادی (فصل) عبور می­نمائیم که عبارتند از:

فصل اول: در فصل نخستین با واژه و مفهوم فرهنگ آشنا خواهیم شد و پس آنگاه آثار و شواهد فرهنگی که آنها را میراث فرهنگی یا ذخایر فرهنگی می­نامیم را مورد بحث قرار خواهیم داد.

فصل دوم: در این فصل رهیافتهایی را خواهیم شناخت که بر مسیر بازگشت به گذشته پرتو افکنی می­نمایند؛ رهیافتهایی چون تاریخ، باستان شناسی، انسان­شناسی و اسطوره­شناسی. درست است که رجعت به گذشته به درازدامنی تاریخ بشر است. اما پس از عصر نوزایی است که علومی چون باستان شناسی تأسیس می­شوند و یا در نگرش تاریخی به گذشته تفاوتی بنیادین، حاصل می­گردد.

فصل سوم: در این فصل با بعضی از مهمترین خصایص جغرافیایی و طبیعی سرزمین­مان آشنا خواهیم شد. خصایصی که خود از ارکان موثر شکل­گیری و تغییر و تحول فرهنگ هستند.

در فصل چهارم: به دوره­ی دراز ـ مدت پیش از تاریخ می­پردازیم دوره­ای که انسان پس از عبور از مراحل گوناگون از موجودی صرفاً زیستی به هستنده­ای کاملا فرهنگی تبدیل می­گردد.

فصل پنجم: دیگر فصل مهم این کتاب است که در آن به تشکیل نخستین حکومتها و متعاقب آن اوج­گیری سیاسی و فرهنگی جهانشاهی­های بزرگی چون هخامنشی، اشکانی و ساسانی خواهیم پرداخت. اختراع و استفاده از خط (نگارش) و رویارویی با غرب از مهمترین ویژگی­های این دوره است.

در فصل ششم: تحولات و تغییرات سیاسی بویژه فرهنگی ایران پس از اسلام را پی خواهیم گرفت. در این عهد دو پدیده­ی بظاهر متفاوت اما در باطن هماهنگ و دمساز در ایران در جریان است: بیعت اسلامی ودوستی با ایران. فرهنگ و آثار و شواهد باقی مانده از آن دوران در نتیجه­ی آمیزش میان دو جریان بمنصه­ی ظهور رسیده­اند.

فصل دیگر این کتاب، فصل هفتم است که در آن با رخنه­ی اقوام و قبایلی از شرق به فلات ایران آشنا خواهیم شد. قبایل نیمه متمدن از میان ترکان و مغولان که چند صباحی بر این سرزمین خیمه می­زنند، اما زودازود در فرهنگ سترگ ایرانی مستحیل می­گردند و خود ایرانی­تر از هر ایرانی دست به آفرینش آثار فرهنگی می­زنند.

در فصل نهایی نیز با روند تکوین (شکل­گیری) ایران نوین آشنا می­گردیم. ایران با انتخاب مذهب تشیع از زمان صفویه مسیر دیگرگونی نسبت به سایر سرزمین­های اسلامی پیمود که نتایج آن تاکنون در تمام ساختار سیاسی، مذهبی و فرهنگی جامعه پایدار است.