اقتصاد و فرهنگ

اقتصاد و فرهنگ

کتاب اقتصاد و فرهنگ به نویسندگی دیوید تراسبی و ترجمه ی کاظم فرهادی توسط انتشارات نشر نی منتشر شده است.

در میان اقتصاددانان معاصر اختلاف نظر بر سر محتوای رشته شان اندک است. کمیابی همواره مشکل اساس اقتصادی است به این معنی که چگونه وسایل معدود را میان اغراض رقیب تقسیم کنند.

بسیاری از مباحث علم اقتصاد به کارایی فراگردهای تولید، مصرف و مبادله مربوط می شود و به میزان بسیار کمتری به عدالت یا انصاف در فعالیتهای نظامهای اقتصادی می پردازد. سلطه روزافزون اقتصاد کلان در دهه های اخیر باعث برداشتهایی از اقتصاد شده که مطابق آن اقتصاد دارای هویتی منحصر به فرد است.

این در حالی است که تعریف فرهنگ با دشواری های بسیاری همراه است. ریموند ویلیامز فرهنگ را یکی از دو واژه ای می داند که بیشترین پیچیدگی را در زبان انگلیسی دارند. فرهنگ نه تنها کوشش عقلانی بلکه کل شیوه زندگی یک ملت یا جامعه را در برگرفته است ولی برای اینکه تعریف را محدود کنیم دو تعریف را انتخاب می کنیم:
•    مجموعه نگرش ها، اعتقادات، آداب و رسوم، عرف ها، ارزشها که در هر گروهی مشترک مطرح است (تعریف جامعه شناختی)
•    پاره ای از فعالیتهای مردم و محصولات این فعالیتها که به جنبه های فکری، اخلاقی، هنری زندگی انسان مربوط می شوند. برای این تعریف سه ویژگی در نظرمی گیریم که عبارتند از:

این که فعالیتهای مورد نظر شامل نوعی خلاقیت در تولید خود باشند، این که فعالیتهای مورد نظر به آفرینش و انتقال معنای نمادین بپردازند و این که محصول آنها، حداقل به طور بالقوه واجد نوعی ویژگی عقلانی باشد.
باید خاطر نشان کرد که نمی توان مدعی هیچ گونه جهان شمولی برای این دو تعریف از فرهنگ شد. برخی از پدیده هایی که بعضی مردم ممکن است از آنها به عنوان فرهنگ یاد کنند، فراتر از درک آنها خواهد بود.

به علاوه این تعریفهای به هیچ وجه متناقض نیستند بلکه در برخی جنبه های مهم با یکدیگر همپوشانی دارند. گرچه واژه فرهنگ به معنای مثبت به کار می رود، یک نکته منفی هم وجود دارد: فرهنگ می تواند به عنوان ابزار ستمگری به کار رود (فرهنگ نازیسم). در ضمن مفهوم فرهنگ به مثابه امری مبادلاتی بر این واقعیت تاکید می کند که فرهنگ همگون و ایستا نیست بلکه پدیده ای است در حال تحول و تغییر.
دقت صوری در اقتصاد مدرن، تحلیل ریاضی و اتکایش برروی روش بی طرفانه علمی ممکن است این موضوع را مطرح کند که اقتصاد به عنوان یک رشته فاقد زمینه فرهنگی است.

در حالیکه عاملان اقتصادی درون یک زیست محیط فرهنگی زندگی می کنند، نفس می کشند و تصمیم می گیرند. پس این زیست محیط بر شکل گیری ترجیحات عاملان در تنظیم رفتارشان تاثیراتی دارد. جریان اصلی اقتصاد در تحلیل رسمی خود تمایل داشته این تاثیرات را نادیده بگیرد.
تفکر متحول شده طی دو قرن اخیر مبتنی بر فردگرایی است در حالیکه مفهوم فرهنگ جلوه ای از رفتار گروهی است. انگیزه اقتصادی را می توان نمود اشتیاق های فردی اعضای جامعه از جانب خودشان دانست، انگیزه فرهنگی را می توان دور هم جمع کردن اشتیاقهای جمعی گروه یا گروه های درون یک جامعه مفروض به انواعی از نمودهای فرهنگی دانست.
طرح کلی کتاب
بنیان های مفهومی که هم اقتصاد و هم فرهنگ مبتنی بر آن اند، مجبورند که با مفاهیم مربوط به ارزش سروکار داشته باشند. بنابراین فصل 2 این کتاب به مفاهیم ارزش در اقتصاد و فرهنگ توجه می کند.

گام بعدی عبارت است از پیشنهاد ابزاری برای بازنمایی فرهنگ در چارچوبی که بتواند هرگونه جدایی فرهنگ و اقتصاد را از میان بردارد، یعنی پیشنهاد نحوه ئی از مفهوم پردازی فرهنگ به صورتی که ویژگی های اصلی فرهنگ را در بر داشته باشد ولی در عین حال پذیرای کاربرد تحلیل اقتصادی هم باشد.

این گام در فصل 3 برداشته شده است. فصلهای 4 و 5 به دو جنبه خاص می پردازند که مبتنی بر بحث درباره ارزش فرهنگی و سرمایه فرهنگی و پایداری است. در فصل 6 توجه خود را به فراگرد خلاقیت به عنوان محرک اصلی رشد و توسعه فرهنگی معطوف می کنیم.

مدت هاست که اقتصاددانان به خلاقیت به عنوان یک نیروی برانگیزاننده برای نوآوری علاقه مند بوده اند، ولی به ندرت در این فکر بوده اند که به خود جرات دهند و از سطح فراتر روند و درباره سرچشمه های انگیزه خلاق و درباره راه های تاثیر مشوق ها و محدود کننده های اقتصادی بر ابراز این انگیزه در میان آفرینندگان منفرد گمانه زنی کنند.

درفصل 7 به مفهوم صنایع فرهنگی به عنوان ابزار بازنمایی فعالیت فرهنگی بر حسب شرایط اقتصادی باز می گردیم. رهیافتی که در سی سال گذشته به عنوان هسته اقتصاد فرهنگی توسعه یافته، در چارچوب تفسیر هنرهای خلاق به عنوان یک صنعت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.