اقتصاد ایران (در تنگنای توسعه )

اقتصاد ایران (در تنگنای توسعه )

در بیش از صد سال گذشته، خصوصا پس از انقلاب مشروطه، پرسش های بسیاری در خصوص کیفیت و چگونگی فرآیندی که به پیشرفت و توسعه می انجامد و رفاه را به ارمغان می آورد، مطرح شده است.

پرسش هایی از قبیل این که چرا ما عقب ماندیم و غرب پیش رفت؛ ریشه ها و علل عقب ماندگی ایرانیان کدام است؛ ما چگونه ما شدیم؛ چگونه از قافله پیشرفت جا ماندیم؛ چرا برخی کشورها مسیر توسعه اقتصادی را در پیش گرفتند و برخی دیگر مسیر رکود و زوال اقتصادی را.

چرا روندهای به غایت متفاوتی در تاریخ کشورها و جوامع مختلف طی می شود و برخی از این کشورها اکنون توسعه یافته خوانده میشوند، برخی در حال توسعه و بعضی دیگر عقب مانده؛ شکاف میان ملل فقیر و ثروتمند، توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته، پیشرفته و عقب مانده در تاریخ معاصر چگونه بوجود آمده است؛ و الی آخر.

همه این آتش هایی که از سودای پیشرفت به جان ها ریخته بود از یک منبع تغذیه می شد؛ از یک مشاهده؛ از دیدن وضعیت پیشرفته غرب و مقایسه با وضعیت عقب مانده خویش. اما پیش از پاسخ به این سوالات نیاز بود تا به پرسش هایی دیگر پاسخ داده شود.

پرسش هایی نظیر این که چه عناصری عوامل اساسی فقر و ثروت ملل را در سیر تاریخ تعیین می‌کنند؛ چرا این عناصر و عوامل در یک کشور ظاهر می شوند و در کشوری دیگر نه؛ کدام یک از این عناصر و عوامل شروط لازم و کدام یک شروط کافی رسیدن به پیشرفت و توسعه هستند؛ و امثالهم.

پاسخ هایی که به این پرسش ها داده شد هم کم نبود. به این منظور، نظریه پردازان، اندیشه ورزان، روشنفکران، جامعه شناسان و اقتصاددانان پاسخ هایی متفاوت به این پرسش های یکسان دادند.

درباره عقب ماندن کشورمان از قافله توسعه، و به منظور پاسخ گویی به پرسش های فوق، انواع و اقسام نظریات مطرح شد. از نظریه کم آبی و استبداد شرقی گرفته تا نظریه جامعه کم آب و پراکنده و استعمار و نظریه امکان و امتناع اندیشه و دسته ای از نظریات فرهنگی و جامعه شناسانه و تاریخی.

هریک از این نظریات به زعم خود سعی در توضیح چگونگی فرآیند توسعه و چرایی عقب ماندگی کشورهایی نظیر کشور ما داشتند.