شرح و تفسیر دعاوی مکارم الاخلاق ( دوره سه جلدی )

شرح و تفسیر دعاوی مکارم الاخلاق ( دوره سه جلدی )

شرح و تفسیر دعاوی مکارم الاخلاق ( دوره سه جلدی )نوشته محمد تقی فلسفی منتشر شده توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی کلیه کتب درسی،کمک درسی،عمومی و ...درکتابفروشی یکتا موجود است
برای سفارش و اطلاعات بیشتربا شماره 66403535-021 تماس بگیرید

صحیفه سجادیه، زبور آل محمد(ص) والاتر از آن است که نیازی به معرفی داشته باشد و کمتر کسی یافت می شود که از آن بی خبر باشد.

طنطاوی عالم و مفسر بزرگ مصری هنگامی که به زیارت قم نایل شد،مرحوم آیه الله نجفی مرعشی(ره) صحیفه سجادیه را به عنوان بهترین هدیه حوزه علمیه قم به او اهدا کرد. طنطاوی پس از تلاوت صحیفه، بارها یادآور می شد که «و من الشقاء عدم معرفتی للصحیفه...» یکی از بدبختی های من، ناآشنایی با صحیفه سجادیه بود.

صحیفه، چاپ و ترجمه و شرح های گوناگونی دارد. چاپ کامل و جامع آن، چاپ «مدرسه الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف »)است.

دعای مکارم الاخلاق بیستمین دعای صحیفه است که معمولا در اواخرکتاب مفاتیح الجنان نیز منتشر می شود.

ادعیه و اذکار معصومان(علیهم السلام) اقیانوس های مواج معارف آسمانی اند، ولی هر کدام جهت و برجستگی ویژه ای دارند; مثلامناجات ابوحمزه ثمالی و مناجات خمسه عشر و دعای کمیل و... رازو نیاز و مناجات دل شدگان است، بخش هایی از دعای ندبه و افتتاح و زیارت عاشورا و... سیاسی است، زیارت جامعه، عقیدتی وامام شناسی است و دعای مکارم الاخلاق رنگ اخلاقی دارد. اخلاقی جامع و همه جانبه، شامل مسایل روحی و روانی و اجتماعی معیشتی وخودشناسی و خودسازی و خانوادگی و... این دعا یکی از بهترین منابع درس اخلاق و موعظه بزرگان است.

مرحوم فلسفی در ادامه جلسات فن خطابه، هفته ای یک جلسه در قم به شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق می پرداخت. این شرح و تفسیردر جلسه های متعددی در تهران ادامه یافت و مدتی نیز صدای جمهوری اسلامی ایران، نوار این درس ها را برای علاقمندان دروس معارف اسلامی پخش کرد.

مجموعه این سخنرانی ها، پس از اصلاحات و تغییرات لازم و افزودن بعضی از آیات و روایات، در هشتاد و نه فصل در سه مجلد بارعایت نکات فنی لازم به صورتی زیبا و مناسب و حروفی چشم نوازبه چاپ رسید.

دعای «مکارم الاخلاق » برنامه انسان سازی است. حضرت امام زین العابدین(ع) در این دعا خلقیات کریمه و سجایای انسانی رابیان فرموده است. تاثیر شایسته این دعای شریف آن چنان است که اگر مشتاقان به آن خلقیات متخلق گردند، و در عمل آن ها را به کار بندند به مقام رفیع انسانیت نایل می شوند.

اول) این اثر اگر چه حاصل سخنرانی های مرحوم فلسفی است ولی کاملا متفاوت از آثار دیگر آن مرحوم است. این اثر به نوشتارتحقیقی بیشتر شباهت دارد تا گفتار. به رغم این که بر این اثرنام گفتار نهاده شده و خود آن مرحوم نیز هنگام ارجاع، از آن به «سخنرانی » یاد می کند، مثلا گفته است: «سخنرانی هفتم...»ولی از تمام مزایای نوشتار تحقیقی برخوردار است. ⁽¹⁾ دوم) از آن مرحوم- به جز مقاله هایی که برای کنگره ها وبزرگداشت ها نگارش یافته - هشت اثر، به ترتیب زیر منتشر شده است:

1) کودک از نظر وراثت و تربیت در دو مجلد;2) جوان از نظر عقل و احساسات در دو مجلد;3) بزرگسال و جوان از نظر افکار و تمایلات در دو مجلد;4) آیه الکرسی پیام آسمانی توحید در یک جلد;5) اخلاق از نظر همزیستی و ارزش های انسانی در دو مجلد;6) معاد از نظر روح و جسم در سه مجلد;7) سخن و سخنوری از نظر بیان و فن خطابه در یک جلد;8) شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق در سه مجلد;کتاب اخیر از آخرین آثار آن مرحوم است، از این رو بسیارسنجیده، به جا و پخته ارایه شده است. یکی از فضلای حوزه - درعهد شباب - می گفت:

مرحوم فلسفی سفارش می کرد تا توانا و پخته نشده اید آثار خویش را منتشر نکنید زیرا چند صباح بعد که از علمای اعلام شدید و درباره برخی آرا و مطالب خودتان تجدیدنظر کردید یا به سطحی بودن برخی مطالب پی بردید، شرمنده می شوید.

سوم این اثر علاوه بر فهرست تفصیلی مطالب در آغاز فهرست اعلام وکتب در انجام، گاهی به پاره ای مطالب مرتبط و متناسب، که درجای دیگر آمده ارجاع و اشاره دارد، از این رو دارای انسجام وانتظام و فایده بیشتری است.

به عنوان نمونه در مبحث «شرک در طاعت و عبادت » در جلد دوم،درس چهل و سوم صفحه دویست و بیست و یک خاطرنشان می کند:

در سخنرانی هفتم، جلد اول این کتاب، به بعضی از آیات و روایات اشاره شد و در این جا نیز قسمتی از آن ها ذکر می شود.

در این کتاب از داستان های جالب و واقعی، یا حکایات تاریخی، درتبیین مطالب پیچیده، استفاده شده است، همچنین از شعر وضرب المثل بهره گرفته است.

چهارم) در نقل روایات گاهی به شرایط زمانی و مکانی و فضای سیاسی حاکم بر عهد صدور روایت یا برخی ویژگی های روانی راوی،اشاراتی - که در فهم حدیث بسیار راهگشا است- دارد. به عنوان نمونه در جلد دوم صفحه دویست و بیست و سه آورده است:

...پیشوای بزرگ اسلام، در سخنرانی حساس [در مراسم حج] در مسجدخیف سه مطلب را خاطر نشان ساخت... سفیان ثوری - مردی تحصیل کرده و حافظ احادیث - او مکرر حضور امام صادق(ع) شرفیاب شده و مطالبی را فراگرفته، اما در باطن به آن حضرت، دلبستگی وعلاقه نداشت...

پنجم) از کاستی های این اثر، استفاده نکردن از کتب قدیمی لغت،برای شرح واژه های مشکل است. برای درک درست واژگانی که در زبان وحی و عصمت آمده است، باید از قراینی سود جست که معنای واژه را در همان عصر بنمایاند، مراجعه به کتاب هایی مانند«المنجد» برای این هدف، به جا و رسا نیست. بلکه باید از کتاب العین اثر خلیل بن احمد فراهیدی، م 175 ق و المحیط فی اللغه اثر صاحب اسماعیل بن عباد، م 385 ق و مجمل اللغه و مقاییس اللغه اثر احمدبن فارس، م 395 ق و تهذیب اللغه اثر محمدبن احمد ازهری، م 370، المخصص و المحکم و المحیط الاعظم اثر علی بن اسماعیل بن سیده، م 458 ق و صحاح جوهری و دیگر قاموس های لغت که زمان تالیف آن نزدیکتر به صدر اسلام است، استفاده شود.

قرینه دیگری که برای فهم «نصوص » در دسترس است، بررسی چگونگی کاربرد لغت یا عبارت در سایر آیات و روایات و دعاها است.

مرحوم مولف در این وادی خبره است، او عمری به ایراد سخنرانی می پرداخته و با سخنان معصومان(علیهم السلام) مانوس بوده، هم به معجم هایی مثل سفینه البحار و میزان الحکمه مراجعه می کرده،هم در تنظیم یادداشت و فیش برداری، روش های کارآمدی را اعمال می کرد و همان روش ها را در کلاس فن خطابه، آموزش می داد، با این همه همچنان بر فراگیری حدیث تاکید داشت، یکی از فضلا از مرحوم فلسفی نقل کرد:

من نذر کرده ام روزی چهار حدیث حفظ کنم

ششم) از دیگر کاستی های این اثر نداشتن نمایه موضوعی است، اگردر چاپ های بعدی، چنین نمایه ای تهیه شود، این کتاب مرجعی کارآمد برای مبلغان خواهد شد.

هفتم) گاهی یک روایت یا آیه مکرر ذکر شده، به عنوان مثال درجلد سوم، صفحه دویست و هشت روایتی در باره حقوق فرزند آمده است و قبلا همین روایت در باره فرزند در جلد اول، صفحه صد و شش آورده شده است. همچنین در جلد سوم صفحه چهارصد و شصت و هشت وشش.

هشتم) از آموزندگی های این اثر ادب در گفتار است. در سراسر این اثر به هیچ کس اسائه ادب نشده و نام صنف یا گروهی به زشتی برده نشده است. از طرفی نام پیامبر اکرم(ص) و قرآن کریم وشخصیت ها، بسیار موقر و محترمانه ذکر شده است، مثلا پیامبرگرامی اسلام، پیامبر اکرم، قرآن شریف، قرآن مجید، حدیث شریف،دعای شریف مکارم الاخلاق این کتاب آسمانی.

نهم) نظم منطقی و مشخص بودن موضوع در هر جلسه، درس، از نکات آموزنده دیگر کتاب است. نگارنده هر گاه در چند فصل سخن می گوید، از همان آغاز، این نکته را خاطر نشان می کند و هر گاه مبحثی تمام می شود، پیش از ورود در بخش دیگر به روشنی مخاطب راباخبر می کند و او را آگاهانه به همراه خود می برد.

امام سجاد(ع) در آغاز همه دعاهای صحیفه، بر پیامبر(ص) و اهل بیت گرامیش(ع) درود می فرستد.

در جمله اول دو مطلب قابل بحث است، یکی مشروعیت اصل دعا و آن دیگر، درود بر نبی معظم اسلام قبل از آغاز دعا.

دعا یکی از قطعی ترین امور دینی و از جمله ضروریات اسلام است،در ادیان انبیای گذشته و نزد پیامبران سلف نیز دعا امری حتمی بوده است. دعا گاهی قابل استجابت است و گاهی به علل و مصالحی قابل پذیرفتن نیست، اما آنچه در بین تمام دعاها که همیشه مستجاب می شود، دعای صلوات است. در روایات آمده که چون دعای درود بر پیغمبر مورد پذیرش است، برای این که دعاهایتان مستجاب شود، در آغاز دعا، به رسول اکرم(ص) و اهل بیتش صلوات بفرستید وسپس تقاضای خود را بگویید. حضرت علی(ع) می فرماید:

«کل دعاء محجوب عن السماء حتی یصلی علی محمد واله ». ⁽²⁾

و امام صادق(ع) می فرماید: وقتی یکی از شما در پیشگاه خداونددعا می کند البته تقاضای خود را با صلوات بر پیامبر(ص) آغازکند، چه آن که درود بر پیامبر(ص)، مقبول درگاه الهی است وچنین نیست که خداوند دعایی را که شامل چند مطلب است و باصلوات بر نبی آغاز شده، قسمتی را بپذیرد و قسمت دیگر را ردکند. ⁽³⁾ در روایت دیگری است: «در پایان دعا هم درود بفرستد». ⁽⁴⁾

14955